در گفتگو با دکتر محمد جوشقانی رئیس انستیتومتانول دانشگاه رازی مطرح شد:

توجه به تولید ثروت از علم یکی از اهداف اصلی آموزش عالی در کشور است

برای ورود کشور به روند توسعه و رشد، دانشگاه‎ها به تدریج باید به فکر ایجاد درآمدهای اختصاصی برای خود باشند/ برای گام گذاشتن در مسیر توسعه و رسیدن به ثروت از علم ورود به جبهه‌های آموزشی، دانش فنی و تولید محصول امری اجتناب‌ناپذیر است/ ارتباط دانشگاه با جامعه

عملکرد دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی را در تولید علم چگونه ارزیابی می‌کنید؟

وزارت علوم از دهه ۷۰ شمسی برنامه‌ریزی توسعه مفهومی را در اهداف خود مد نظر داشت که این توسعه مفهومی به صورت سیستماتیک با تغییر اسم از وزارت آموزش عالی به وزارت علوم و تحقیقات و فناوری انجام گرفت. .

وزارت علوم در این پروسه بر این باور بود که دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی با انجام پژوهش‌ها می‌توانند به درصدی از رشد برسند که مبتنی بر آن فناوری را به همراه بیاورد. خوشبختانه در دانشگاه‌ها به‌دلیل دارا بودن اساتید برجسته و دانشجویان مستعد و زیرساخت‌های تحقیقاتی بسیار خوبی که از قبل از انقلاب و در دهه ۶۰  داشتند ، فرایندهای تحقیقاتی بسیار خوب شکل گرفتند به طوری که ایران در یک دوره ۱۰ ساله عملاً به جمع تولیدکنندگان برتر علم در دنیا رسید و در رتبه های ۱۵ تا  ۱8 جهان جای گرفت؛ اما همچنان بخش بعدی تحقیقات، وجه سوم نام وزارت یعنی فناوری لاینحل باقی ماند.

برای ارتقای فناوری در کشور چه برنامه‌های اجرا شد؟

برنامه‌های گسترده‌ای برای ارتقای فناوری در دهه هشتاد شمسی مانند ایجاد پارک‌های علم و فناوری، ایجاد مراکز رشد، شیوه نامه های حمایتی وزارت و همچنین شیوه نامه های حمایتی سایر نهادها شکل گرفت. سپس در اواخر دهه ۸۰ معاونت علمی فناوری ریاست جمهوری تاسیس شد تا در واقع باقیمانده هدف را در این مسیر و زنجیره بتواند شکل دهد. در این راستا توجه به تولید ثروت از علم که یکی از اهداف اصلی آموزش عالی در کشور است کلید خورد. وزارت چه از نظر آیین‌نامه‌ای و چه از نظر زیرساختی برای حمایت از تمام اساتیدی که در این راه گام بر می‌دارندکارهای گسترده را انجام داد.

وزارت علوم تحقیقات و فناوری از چه تاریخی و بر اساس چه معیاری اساتید برتر کشور را انتخاب می‌کنند؟

 طبق برنامه جدیدی که وزارت عطف از سال گذشته (سال 98) پایه‌ریزی کرد بنابر این شد که اساتید مستعدی که در جبهه ارتباط با صنعت توانسته‌اند موفق باشند را شناسایی کنند و بتوانند با تشویق این اساتید و حمایت از آنها این مسیر را برای سایر اساتید هموار کنند. به این منظور  بر  مبنای کارها و خدمات صنعتی و فناورانه انجام یافته بررسی  ها انجام و تعدادی از اساتید دانشگاه‌های کشور مشخص شدند و توسط وزارت علوم مورد تشویق قرار گرفتند.

در دانشگاه رازی این افتخار نصیب جناب آقای دکتر زینتی‌زاده عضو هیأت علمی دانشکده شیمی و بنده شده است که بتوانیم به‌عنوان نماینده‌هایی از دانشگاه رازی در این مسیر معرفی شویم. امیدوار در سال‌های آینده نیز شاهد معرفی همکاران دیگر از دانشگاه رازی باشیم. 

در خصوص پژوهش‌هایی که باعث مطرح‌شدن دانشگاه رازی در کشور شد توضیحاتی بفرمایید:

انتخاب چهره‌های شاخص در رابطه با ارتباط با صنعت بر پایه دو وجه اصلی است : ۱. کارهای شاخصی که آن اساتید انجام داده‌اند. 2. خدمات شاخصی که صورت گرفته است. در قسمت کارها می‌توانم به‌عنوان مثال به بعضی از طرح‌های خودم اشاره کنم مانند طرح ملی HRH، طرح ارتقاء کیفیت نفت سنگین به سفارش وزارت نفت و طرح ساخت دستگاه کاتاتست اشاره کنم که این طرح با حمایت وزارت صنعت معدن تجارت انجام شد و به‌عنوان یکی از ۱۰ طرح برگزیده کشور در سال 91 توسط رییس‌جمهور وقت مورد تقدیر قرار گرفت. همچنین تعدادی از طرح هایی که به سفارش وزارت‌خانه‌ها و سازمان‌های مختلف انجام داده‌ام.

در بُعد خدمات می‌توانم به مشاوره‌هایی که برای واحدهای صنعتی داده‌ام اشاره کنم. همچنین به‌عنوان مدیر و یا  مشاورتحقیق و توسعه در بعضی از واحدهای تولیدی توانسته‌ام منشاء اثر ناچیزی باشم که خوشبختانه این قسمت‌‌ها مورد توجه گروه ممیزی قرار گرفته است.

در مورد طرح‌های پژوهشی انجام شده توضیحاتی بفرمایید:

طرح دستگاه کاتاتست که شاید به‌عنوان یک طرح شاخص بتوانم از آن یاد کنم یکی از طرح‌هایی بود که با حمایت وزارت صنعت معدن تجارت انجام شد که هدف از ساخت آن یک دستگاه بررسی کارایی و تست کاتالیست‌ها بود. کاتالیست‌ها در صنعت شیمی بسیار مهم هستند و می‌توان گفت تقریباً فرایندی در صنعت وجود ندارد که بدون کاتاتست بخواهد انجام شود؛ چون تست کارایی کاتالیست‌ها و خود دستگاه بسیار مهم است. در صنعت بر حسب نیاز و تبحر سعی می‌شود با سفارش یک نمونه خارجی دستگاه کاتاتست مشکل خود را حل کنند.

 هدف ما در اینجا ساخت یک دستگاه چند منظوره بود که بتوانیم بر اساس انواع خروجی مورد نظر صنعت، یک دستگاه تست کاتالیست را بسازیم به همین جهت در درجه اول به دست آوردن دانش فنی مورد نیاز برای ساخت دستگاه کاتاتست مورد نظر بود و بعد ساخت نمونه اولیه آن. باعث خرسندی است که این طرح مورد حمایت وزارت صنعت معدن و تجارت قرار گرفت.

شروع و خاتمه طرح مربوط به چه زمانی است؟

از اواخر سال ۸۹ و اوایل سال ۹۰ این طرح با طراحی و خرید تجهیزات اولیه شروع  شد و در نهایت در سال ۹۱ خاتمه پیدا کرد و در همین دوره توسط معاونت پژوهش و فناوری وزارت علوم افتتاح شد  که در نهایت به عنوان یکی از ۱۰ طرح برگزیده صنعتی توسط رییس‌جمهور وقت در نمایشگاه دائمی مورد بررسی و تقدیر قرار گرفت. در این طرح ما توانستیم دانش ساخت دستگاه کاتاتست را بومی کنیم و یک  نمونه در دانشگاه رازی راه‌اندازی شد که می‌تواند نیازهای واحدهای صنعتی را برطرف کند. در حال حاضر ما در دانشگاه رازی می‌توانیم برای هر یک از واحدهای صنعتی بر حسب سفارش یک دستگاه کاتاتست مورد نیاز آنها را بسازیم.

علاوه‌بر موارد ذکر شده وجود این دستگاه در دانشگاه رازی چه مزایای دیگری دارد؟

این دستگاه در حال حاضر در آزمایشگاه مرکزی دانشگاه رازی مشغول سرویس‌دهی است. در کنار تیم ساخت این دستگاه که بنده، جناب آقای دکتر فیضی از همکاران برجسته دانشکده شیمی و جناب آقای دکتر شاهمرادی از متخصصین برجسته غیردانشگاهی انجام شد دوستان زیادی به‌عنوان دانشجوی دکترا مشغول به کار شدند که عملا با گذراندن این دوره آموزشی هم مهارتی در این زمینه کسب کردند و هم پروژه‌های دکترای دانشجویان پیش رفت و فارغ‌التحصیل شدند.

در رابطه با اتصال جامعه با دانشگاه،  نقش افراد و دولت را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

جایگاه دولت در کشور ما به مراتب بالاتر از جایگاه دولت در سایر کشور ها است چون تقریباً ما موردی خارج از حیطه اختیارات دولت نداریم و همه چیز تحت نظر دولت است؛ بنابراین حمایت‌های هدفمند دولت می‌تواند این مسیر را بسیار خوب پیش ببرد ضمن اینکه همین حمایت‌های دولت که به شکل‌های مختلف صورت گرفت باعث شد که ما از اواخر دهه 70 شمسی در یک دوره 10 ساله به چنان رشد علمی دست پیدا کنیم که بیش از یک درصد از تولیدات علمی دنیا را داشته باشیم و بتوانیم رتبه‌های 15 تا 18 را در میان کشورهای جهان کسب کنیم. در کنار حمایت‌های دولت ذکر این نکته ضروری است که در خصوص اجرایی کردن این فرایندها تا حد زیادی خود افراد دخالت دارند. در واقع این خود فرد است که باید در کنار تخصص هایی که دارد، کمبودهای مهارتی را بیابد و با رفع آنها ارتباط کاملی با جامعه برقرار نماید. مهارت‌های کلامی و مهارت های ایجاد ارتباط تنها مختص به ارتباط با  صنعت نیست و در تمام جوانب اجتماعی ما نیاز داریم که با افزایش این مهارت‌ها بتوانیم ارتباط بیشتری در جامعه داشته باشیم و نقش خود را بهتر ایفا کنیم.  

در پایان اگر صحبتی دارید بفرمایید:

روند توسعه دانشگاه‌ها در تمام کشورهای دنیا یک روند کاملاً مشخص و در نهایت تولید ثروت از علم است. این تولید ثروت از علم را چه در بعد آموزشی، دانش فنی، تولید محصول به هر صورت در نظر بگیریم فرآیندی انکارناپذیر است.

کشور ما شاید با یک دهه تأخیر اما در نهایت به این مسیر پا گذاشته است. فکر می‌کنم هدف از معرفی برگزیدگان نه  صرف انتخاب افراد؛ بلکه معرفی مسیر و هدایت فعالیت‌ها به مسیر مورد نظر است. در واقع تقدیر از افرادی که در این مسیر گام برداشتند تشویقی است برای افرادی که باید در این مسیر گام بردارند.

اگر به انگیزه معرفی افراد برگزیده نگاه کنیم متوجه می‌شویم که دانشگاه‌ها برای توسعه کشور باید وارد این مسیر مهم شوند. ذکر این نکته ضروری است که هرچقدر در زمان پیش‌تر برویم سهم نهادهای دولتی و حاکمیتی از بودجه عمومی کاهش پیدا خواهد کرد؛ بنابراین دانشگاه‎ها به تدریج باید به فکر ایجاد درآمدهای اختصاصی برای خود باشند تا بتوانند در روند توسعه و رشد گام بردارند. در غیر اینصورت یک روند انقباضی را باید طی کنند. دانشگاه‌ها اگر بخواهند در این مسیر گام بردارند باید با جامعه ارتباط برقرار کنند و بتوانند مشکلات جامعه را حل کنند و این راهی نیست که بتوانیم از آن صرف نظر کنیم. شاید در 40 سال پیش زمانی که دانشگاهی مثل دانشگاه رازی و بسیاری دیگر از دانشگاه‌های کشور راه‌اندازی شدند ما با کمبود شدید نیروی آموزش‌دیده مواجه بودیم. طبیعتاً در آن زمان هدف اصلی دانشگاه‌ها تربیت نیروی آموزش دیده بودکه بتوانند نیروی انسانی مورد نیاز آموزش و پرورش، وزارت بهداشت و بسیاری از مراکز صنعتی را تکمیل کنند. شاید 30 سال پیش به اندازه عدد انگشتان می‌توانستیم از افراد تحصیلکرده دانشگاهی در مراکز دولتی و صنعتی ببینیم؛ شاید می‌توانستیم 30 سال پیش بگوییم صنعت جایی است که تجربه دارند و دانشگاه‌ها جایی است که تخصص و علم دارند و این دو باید با هم همکاری کنند تا صنعتی دانشگاهی و دانشگاهی مجرب داشته باشیم. اما در حال حاضر تعداد فارغ‌التحصیلان دانشگاهی و افرادی که از دانشگاه‌های خوب فارغ‌التحصیل شدند  و مراکز صنعتی را جهت ادامه فعالیت های خود انتخاب نموده اند بسیار زیاد است.  بطوریکه این افراد تخصص و تجربه را با هم دارند. برعکس صنعت، اما دانشگاه‌ها همچنان بدون کسب مهارت فقط متکی به آموزش‌ بودند. در نتیجه مهارت کسب و کار و مهارت تجربی در دانشگاهیان پرورش پیدا نکرد. امروزه ادبیات گفتگو با صنعت و جامعه نسبت به 30 سال پیش فرق کرده است. در 30 سال پیش جایگاه‌ها تا اندازه‌ای مشخص بود. یک عضو هیأت علمی برمبنای تخصص و علمش در جایگاه مورد نظر خود قرار می‌گرفت و فرد در جامعه و صنعت بر مبنای تجربه خود. اما به مرور با ورود افراد دانشگاهی به صنعت و جامعه و پیشرفت های اطلاعاتی مبتنی بر شبکه وب، نقیصه علمی جامعه را تا اندازه زیادی جبران کرده اما ما در دانشگاه آن نقیصه را جبران نکردیم.

به همین جهت نکته‌ای را به همه همکاران دانشگاهی عرض می‌کنم: اعضای هیأت علمی باید مهارت‌های مختلفی را کسب کنند. مهارت‌های ارتباطی با جامعه، مهارت گفتگو، مهارت کسب و کار و.. که بنده مطمئن خواهم بود که با کسب این مهارت‌ها دانشگاه‌ها می‌توانند در روند سیر تکاملی خود پیش بروند در غیر اینصورت دانشگاه‌ها هم مثل هر نهاد دیگر اجتماعی اگر نتوانند همگام با تغییرات اجتماعی رشد پیدا کنند لاجرم به نابودی کشیده می‌شوند.

https://chm.razi.ac.ir/~mjoshaghani