در گفت‌وگوی اختصاصی با دکتر ایرج نصرتی:

مطالعه روش‌های جدید مبارزه با علف‌های هرز جهت تأمین امنیت غذایی در استان ضروری است

علف‌های هرز به‌عنوان جزء جدایی‌ناپذیر اکوسیستم‌های زراعی و غیرزراعی و یکی از مهم‌ترین عوامل کاهش‌دهنده‌ی محصولات کشاورزی است، مبارزات شیمیایی، مکانیکی و ... تا کنون در جهت رفع معضلات ایجاد شده توسط این گیاهان با وجود موفقیت‌های کوتاه مدت، در دراز مدت اثرگذار نبوده و بعضی از این روش‌ها نه‌تنها اثرات مخربی بر طبیعت و محیط‌زیست دارند، بلکه سلامت انسان‌ را هم به‌خطر می‌اندازند.

به گزارش رازی پرس، علف‌های هرز به‌عنوان جزء جدایی‌ناپذیر اکوسیستم‌های زراعی و غیرزراعی و یکی از مهم‌ترین عوامل کاهش‌دهنده‌ی محصولات کشاورزی است، مبارزات شیمیایی، مکانیکی و ... تا کنون در جهت رفع معضلات ایجاد شده توسط این گیاهان با وجود موفقیت‌های کوتاه مدت، در دراز مدت اثرگذار نبوده و بعضی از این روش‌ها نه‌تنها اثرات مخربی بر طبیعت و محیط‌زیست دارند، بلکه سلامت انسان‌ را هم به‌خطر می‌اندازند. در این خصوص با دکتر ایرج نصرتی، عضو هیئت علمی پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه رازی، پژوهشگر حوزه علف‌های هرز و تهدید امنیت غذایی به گفت‌وگو پرداختیم:

عضو هیئت علمی پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه رازی، در این خصوص اظهار داشت:یکی از عوامل مهم کاهش کمی و کیفی محصولات کشاورزی که می‌تواند امنیت غذایی را به شدت تحت تاثیر قرار بدهد و تهدید کنند، علف‌های هرز هستند. به‎‌عبارت ساده‌تر ما هر ساله به‌طور میانگین حدود 25 درصد از محصولاتمان را در اثر وجود علف‌های هرز در مزرعه از دست می‌دهیم. این خسارت در کشورهایی که سیستم مدیریت علف هرز پیشرفته ای دارند، حداقل 10درصد و در کشور ما به 25 درصد هم می رسد.

دکتر ایرج نصرتی گفت:این در حالی است که مبارزه با علف‌های هرز هزینه زیادی را به کشاورزان تحمیل می‌کند. هزینه‌ای که صرف مبارزه با علف‌های هرز می‌شود روی قیمت تمام شده محصول زراعی یا باغی اثرگذار است و این به نوبه خودش زندگی و معیشت مردم مصرف کننده را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

 وی با اشاره به اینکه علف‌های هرز، هم از نظر کیفی و هم از نظر کمی باعث کاهش عملکرد می‌شوند، افزود: از نظر کمی به این معنا که عملکرد در واحد سطح را پایین می‌آورند. مثلا مزرعه‌ای که 3/5 تن گندم در هکتار تولید می‌کند، عملکردش تحت آلودگی شدید علف هرز تا 2/5 تن در هکتار کاهش پیدا می کند. از نظر کیفی ارزش بازرای و اقتصادی محصول را کم می کند، مثلا نفوذ ریشه علف‌های هرزانگلی در سیب‌زمینی سبب کاهش اندازه و کیفیت محصول می‌شود.

پژوهشگر حوزه علف‌های هرز و تهدید امنیت غذایی عنوان داشت: به عنوان یک اصل کلی هیچ مزرعه‌ای بی علف هرز نیست اما تراکم علف‌های هرز مختلف در مزرعه شدت و ضعف دارد. از طرف دیگر روشی برای حذف داِیمی مدت علف‌های هرز از مزرعه وجود ندارد. بنابراین ما دائما با مشکل علف هرز در مزرعه روبه‌رو هستیم و هیچ آینده‌ای که در آن مزرعه عاری از علف هرز وجود داشته باشد را متصور نیستیم.

وی افزود: استان کرمانشاه، به‌دلیل داشتن زمین‌های حاصلخیز یکی از قطب‌های کشاورزی در ایران است و افراد زیادی به‌صورت مستقیم و غیر مستقیم (مانند بخش‌های فرآوری و بازاریابی و سایر بخش‌ها) در استان به بواسطه کشاورزی اشتغال دارند.کارخانه‌های فرآوری زیادی هم در سطح استان وجود دارد؛ مثل کارخانه قند و تولید رب گوجه‌فرنگی.

دکتر نصرتی تاکید کرد: به‌خصوص در مناطق گرمسیر، استان تولیدات کشاورزی اهمیت زیادی دارد چون زمین‌ها در این منطقه به نسبت سایر مناطق حاصلخیزتر هستند و بعضا امکان کشت دو محصول در یکسال هم در آنجا فراهم است. طبق یک اصل کلی که هرچه زمین حاصلخیزتر باشد، علف‌های هرز هم از شدت و تراکم بیشتری برخوردار می‌شوند و بنابراین مشکلات مربوط به کنترل علف‌های هرز در مناطق گرمسیری اهمیت بیشتری دارد.

وی عنوان داشت: علاوه بر علف‌های هرز معمول، علف‌های هرز انگلی مانند «گل جالیز» مزارع استان را به شدت تهدید می‌کند. خصوصا در مزارع گوجه فرنگی، کلزا و گیاهان جالیزی میزان آلودگی به‌وسیله «گل جالیز» بالاست و عمده مزارع آلوده هستند. آن‌ دسته از مزارع هم که آلوده نیستند، در معرض آلودگی احتمالی به این علف هرز انگلی قرار دارند.

دکتر نصرتی افزود: کلزا، یکی از محصولاتی که در سال‌های اخیر سطح زیر کشت آن در استان زیاد شده است. این گیاه دانه روغنی در بحث خودکفایی در تولید روغن از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و یکی از مهم‌ترین علف هرزهایی که تولید کلزا را با تهدید مواجه کرده است، «گل جالیز» است.

عضو هیئت علمی پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه رازی اظهار داشت: در بعضی مناطق گزارش‌هایی مبنی بر اینکه کلزا توسط «گل جالیز» آلوده شده و سطح آلودگی هم زیاد است، گزارش شده است. بویژه در برخی مناطق شهرستان‌های واقع در شرق استان آلودگی کلزا به «گل جالیز» شروع شده و این می‌تواند به عنوان یک مشکل جدی قلمداد شود و کشت این گیاه را در استان با چالش مواجه کند.

وی عنوان داشت: نکته مهم دیگر در ارتباط یا علف های هرز این است که در استان کرمانشاه، به‌دلیل سطح زیاد زمین‌های دیم، کشت غالب منطقه نخود است که کشت اختصاصی استان به حساب می‌آید. وجود علف‌های هرز در زمین گاهی باعث می‌شوند که آنقدر هزینه دستمزد کارگر برای وجین علف‌های هرز زیاد شود که کشت صرفه اقتصادی برای کشاورز نداشته باشد.

دکتر نصرتی با تاکید بر اینکه علف‌های هرز یکی از عوامل محدودکننده کشت و تولید محصولات کشاورزی در سطح استان کرمانشاه هستند و از روش‌های مدیریتی متعددی ازجمله روش‌های مکانیکی، شیمیایی، زراعی و ... در سطح استان برای مدیریت علف‌های هرز استفاده می شود، تصریح کرد: در پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه رازی و به‌خصوص در گروه مهندسی تولید و اصلاح ژنتیک گیاهی، کارهای بنیادین و پژوهش‌های کاربردی زیادی برای مدیریت علف‌های هرز و کاهش خسارت ناشی از آن‌ها انجام شده یا در دست انجام است.

وی افزود: ابتدا با بررسی زیست شناسی، بوم شناختی علف های هرزشروع شده و از اطلاعات بدست آمده برای کاربرد و ارزیابی روش‌های مدیریت علف‌های هرز استفاده می شود چرا که شناخت علف‌های هرز به‌ویژه ازجهت زیست شناختی و بوم شناختی می‌تواند در به‌دست آوردن روش‌های موثر مدیریت این گیاهان ناخواسته در مزارع به ما خیلی کمک کند.

دکتر نصرتی با اشاره به اینکه در سال های اخیر مدیریت علف‌های هرز در ایران و استان، مثل سایر کشورهای جهان، به سمت مدیریت شیمیایی رفته‌ است علت این امر را اینگونه عنوان کرد که مدیریت شیمیایی علف‌های هرز به لحاظ اقتصادی در کوتاه مدت به نفع کشاورز است، آسان و سریع است و به‎‌راحتی علف هرز را کنترل می‌کند.

پژوهشگر حوزه تامین امنیت غذایی در استان تشریح کرد: کاربرد علف‌کُش‌ها به‌ویژه زمانی که به صورت اصولی استفاده نشوند در دراز مدت تولید پایدار را تهدید می‌کند و به محیط زیست خسارت وارد می‌کند و سلامتی انسان را هم مورد خطر قرار می‌دهد. بنابراین برنامه اصلی ما در دانشگاه، کاهش مصرف علف‌کُش‌ها و تکیه بر پژوهش برای بهبود و توسعه روش‌های بوم شناختی علف‌های هرز است.

وی افزود: مشکل اساسی که مدیریت شیمیایی علف‌های هرز در مزارع ما ایجاد کرده‌اند مشاهده  گونه‌های مقاوم از علف‌هرزهای مهم به علف‌کُش‌های رایج مورد استفاده خصوصا در مزارع گندم است.

دکتر نصرتی تاکید کرد: در اثر مصرف مکرر علف‌کُش‌ها طی سالیان متوالی و مصرف بدون تناوب، بدون اتکا به روش‌های دیگر کنترل، سبب شده است که اصطلاحا علف‌های هرز نسبت به علف‌کُش‌ها مقاوم شده‌اند و دیگر به‌سادگی از بین نمی‌روند. علف‌کُش‌هایی هم که نسبت به آن‌ها مقاومت ایجاد شده، علف‌کُش‌های مهمی هستند که به‌سادگی با علف‌کُش‌های دیگر موجود در بازار جایگزین نمی‌شوند و به این ترتیب بسیاری از گزینه‌های مهم علف‌کُش‌ها را از دست داده‌ایم.

وی گفت: در مجموع بروز مقاومت نسبت به علف‌کُش‌ها، در علف‌های هرز یکی از مهم‌ترین موانع کاربرد علف‌کُش‌ها در مزارع کشاورزی است. خصوصا به‌علت حاصلخیزی و فشار علف ‌هرزها که در مناطق گرمسیری وجود دارد، اولین مقاومت‌ها از زمین‌های حاصلخیز شروع شد و کم کم کل استان را در بر گرفته است که این می‌تواند تهدیدکننده تولید محصول زراعی در این زمینه باشد.

دکتر نصرتی با اشاره به اینکه در بعضی از مناطق استان، پس از چندین بار استفاده از علف‌کُش‌ها، همچنان علف هرز در مزرعه وجود دارد و این یعنی بعضا علاوه بر هزینه گزافی که به کشاورز تحمیل می‌شود، آسیب کاهش پیدا نکرده است، اظهار داشت: این یکی از وظایف و مسئولیت‌های جامعه علمی دانشگاه است که برای حل این مشکلات ورود کند و پژوهش‌هایش را در جهت حل مشکلات استان قرار دهد.

وی افزود: بنابراین، با توجه به بروز مقاومت به علف‌کُش‌ها در علف‌های هرز مهم و تهدیداتی که از ناحیه به‌کار بردن سموم شیمیایی متوجه سلامت انسان است و به جهت حفظ پایداری تولید محصولات کشاورزی ما در دانشگاه روش‌های مدیریت غیر شیمیایی علف‌های هرز را در راس برنامه پژوهشی خود قرار داده ایم.

دکتر نصرتی در خصوص حل این مشکل اذعان داشت: ایده اصلی ما در این خصوص این است که مصرف علف‌کُش‌ها را کم کنیم و در عوض به سمت روش‌هایی برویم که با محیط زیست سازگارتر هستند و بتوانیم علف‌های هرز را با خسارت کمتر به محیط زیست و بدون خسارت به سلامت انسان مدیریت کنیم.

وی تصریح کرد: در ارتباط با علف هرز «گل جالیز» و سایر علف های هرز انگلی هم تقریبا روش مشخصی برای کنترل این گیاه انگلی در مزرعه وجود ندارد. یعنی نمی‌شود به یک ماده شیمیایی یا روش خاصی اشاره کرد که بشود با آن «گل جالیز» را کنترل کرد. بنابراین باید به‌دنبال روش‌های غیر شیمیایی بود.

عضو هیئت علمی دانشگاه رازی در خصوص روش‌های کنترل علف‌های هرز توضیح داد: یکی از این روش‌ها، تناوب زراعی، تغییر در نوع آبیاری و استفاده از آبیاری‌های تحت فشار مانند آبیاری نواری است که بتوانیم علف‌های هرز را از آب محروم کنیم یا همیشه پای بوته خیس باشد که حمله «گل جالیز»  کمتر شود یا از خاک‌ورزی می‌توانیم برای کاهش فشار «گل جالیز» در مزراع استفاده کنیم.

وی افزود: استفاده از گیاهان پوششی و دگر آسیب یکی از راه‌های کنترل علف‌های هرز در سراسر دنیاست که می تواند برای کاهش فشار علف های هرز انگلی و غیر انگلی استفاده شود. استان ما و خصوصا کوه‌های زاگرس یکی از موطن‌های اصلی برخی از گیاهان پوششی و دگر آسیب مهم هستند که از جمله مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به گونه های جنس شبدر و ماشک اشاره کرد.

در ادامه دکتر نصرتی گفت: همانطور که بیان شد، به‌دلیل اینکه منطقه غرب کشور یکی از موطن‌های اصلی گیاهان دگرآسیب می‌باشد، یک بانک ژن خیلی مهم در این منطقه وجود دارد و برنامه اساسی که در این بحث وجود دارد این است که این گیاهان را یافته و به‌عنوان گیاه پوششی آن‌ها را تکثیر و کشت کنیم و به‌عنوان گیاه پوششی و دگرآسیب در کنترل علف‌های هرز از آن‌ها استفاده کنیم.

وی افزود: در واقع برنامه اصلی این است از این بانک ژنی که در طبیعت فراوان است، استفاده کرده، بذرشان را جمع‌آوری و تکثیر کنیم و گونه های جدیدی از این گیاهان مفید را به کشاورزان معرفی کنیم که یا به‌عنوان کشت تناوبی و یا به‌عنوان گیاه پوششی و گیاه دگر آسیب بتوانیم با استفاده از آن‌ها جمعیت علف‌های هرز را کاهش بدهیم.

عضو هیئت علمی دانشگاه رازی با اشاره به مدیریت علف های هرز، یکی دیگر از خواص گیاهان پوششی را  افزایش حاصلخیزی خاک عنوان کرد و افزود: ما در مورد سایر روش‌ها هم پژوهش‌هایمان را ادامه می‌دهیم اما تمرکز اصلی‌مان بر استفاده از گیاهان دگرآسیب در مدیریت و کنترل علف‌های هرز است چراکه معتقدیم این روش می‌تواند به‌عنوان یک روش نوآورانه و یک روش بسیار خوب برای کاهش فشار علف‌های هرز و کنترل آن‌ها ما را به سمت تولید پایدار در اراضی کشاورزی و حفاظت از محیط زیست هدایت می‌کند.

دکتر نصرتی با طرح این مسأله که پژوهش در خصوص استفاده از گیاهان دگر آسیب برای حل مشکل مقابله با علف‌های هرز، یکی از پیشنهادات و راه‌هایی است که طبق پژوهش‌های ما به‌دست آمده و نتایج را در نشریات علمی منتشر کرده‌ایم، اظهار داشت:اما ضعف ما در این است که به‌شکل جزیره‌ای عمل می‌کنیم و ارتباط دانشگاه با کشاورزان بسیار محدود است و خیلی از تحقیقاتی که انجام می‌شود در اختیار کشاورز قرار نمی‌گیرد.

وی افزود: با هزینه کم و بدون مشکل می‌شود نتایج پژوهش‌ها را در اختیار کشاورزان قرار داد و برای ترویج روش‌های نوآورانه در کشاورزی و مدیریت و کنترل علف‌های هرز حرکت کرد؛ به این شکل دانشگاه برای انجام مسئولیت اجتماعی خود و کمک به تامین امنیت غذایی مردم و تلاش برای حل مشکلات کشاورزان اقدام کرده است.  در کل ترویج کشت گیاهان دگرآسیب یکی از این پژوهش‌های کاربردی است که بدون آسیب به محیط زیست می‌تواند در کنترل علف‌های هرز مفید باشد و از طرف دیگر  سبب حاصلخیزی خاک می‌شود.

پژوهشگر حوزه علف‌های هرز تصریح کرد: پشنهاد ما برای حل مشکل در اختیار قرار دادن نتایج تحقیقات به کشاورزی فضای مجازی است. نکته خیلی مهم این است اکنون ما در دنیای اطلاعات و ارتباطات به سر می‌بریم وکشاورزان بخشی از نیازهای اطلاعاتی خود را با استفاده ازفناوری های بروز و فضاهای مجازی تامین می‌کنند. در این زمینه دانشگاه رازی می‌تواند کلینیک آنلاین گیاه‌پزشکی داشته باشد که پژوهش‌های به‌روز و نتایج تحقیقات پژوهشگران دانشگاه در حوزه کشاورزی را برای اطلاع‌رسانی و حل مشکلات کشاورزان در اختیار آن‌ها قرار دهد و پاسخ‌گوی سؤالات کشاورزان باشد./خبرنگار: طاهره پرتوی