در گفتگویی دیگر با دکتر هوشنگ قمرنیا استاد تمام گروه مهندسی َآب دانشگاه رازی مطرح شد:
بررسی حق‌آبه ایران از رودخانه مرزی ارس در شمال غرب کشور و اثرات پروژه داپ ترکیه بر آن
تعیین تکلیف و اخذ حق‌آبه واقعی کشور معادل 50 درصد (نه 33 درصد) از رودخانه ارس بر اساس معاهدات منعقد شده قبلی با کشورهای ارمنستان و آذربایجان لازم و ضروری است/ در صورت بهره‌برداری از سد کاراکورت، سویملز و توزلوجا در ترکیه بر روی رودخانه ارس حجم ذخیره آب در سدهای ارس، خداآفرین و قیز قلعه‌سی که مصارف کشاورزی مناطق حاصلخیز کشور را بر عهده دارند به‌شدت کاهش خواهد یافت/ وزارت امور خارجه ایران و کشورهای ارمنستان و آذربایجان باید به‌دور از ملاحضات سیاسی تا دیر نشده با گفتگو و اخذ قراردادهای منصافه از طریق اتخاذ دیپلماسی مناسب از زیاده خواهی‌های ترکیه جلوگیری به‌‌عمل آورند.
دکتر قمرنیا عنوان کرد:
دولت ترکیه با اجرای طرح داپ، تا کنون از هیچ اقدامی در جهت کم‌شدن آب ورودی رودخانه ارس به کشورهای پایین‌دست نظیر ایران خودداری نکرده است.
کلیه فعالیت‌های سدسازی ترکیه بر روی رودخانه ارس بدون توجه به معاهدات بین المللی بوده است.
دشت‌های وسیع و حاصلخیز شمال‌غرب کشور نظیر پارس‌آباد، مغان و اردبیل با کمبود شدید منابع آب مواجه خواهند شد.کشورهای ارمنستان و آذربایجان هم بیشتر به فکر منافع خود هستند و با ایران جهت حل مسایل رودخانه ارس همراه نبوده و حتی ارمنستان با ریختن پساب‌های صنعتی حاوی عناصر سنگین و نیروگاه هسته‌ای متسامور خود به رودخانه ارس، تا کنون برای ایران مشکلات زیادی را ایجاد نموده است.
در همین خصوص و در جهت بازپس‌گیری حق‌آبه‌های رودخانه مرزی ارس به گفتگویی با دکتر قمرنیا پرداختیم:
به چه دلایل علمی استفاده از حق‌آبه‌های کشور ایران از رودخانه ارس در شمال غرب کشور لازم و ضروری است؟
علت آن است که متاسفانه پروژه‌های سدسازی غیرقانونی و بدون توجه به معاهدات بین‌المللی ترکیه در آینده باعث کاهش شدید ذخیره آب سدهای ارس، خدآفرین و قیز قلعه سی شده و در نتیجه دشت‌های وسیع و حاصلخیز در استان‌های آذربایجان شرقی و اردبیل نظیر پارس‌آباد، مغان و دشت اردبیل با کمبود شدید منابع آب مواجه خواهند شد. همچنین امنیت غذائی، محیط‌زیست و به‌طور کل اکوسیستم حوضه رودخانه ارس دچار صدمه خواهد شد.
در رابطه با رودخانه ارس توضیحاتی بفرمایید:
به‌طورکلی رودخانه مرزی ارس از کوه‌های مین گول داغ در جنوب شهر ارض‌روم ترکیه سرچشمه گرفته سپس وارد جنوب قارص شده و به کوه‌های آرارات بزرگ رسیده و پس از عبور از این منطقه وارد جلگه ایروان در جمهوری ارمنستان می‌شود. رودخانه ارس در ادامه مسیر به رودخانه آرپاچای متصل و در نهایت در مرز مشترک ایران با جمهوری ارمنستان و آذربایجان جریان پیدا می‌کند. بیش از نیمی از طول رودخانه ارس تقریباً معادل 1080 کیلومتری آن تا دریای خزر در مرز سه کشور ایران، ارمنستان و آذربایجان واقع شده است.
حوضه آبریز رودخانه ارس حدود 102000 کیلومتر مربع مساحت دارد، از این مقدار به‌طور تقریبی 40 در صد در خاک ایران، 40 در صد در خاک جمهوری آذربایجان و در حدود 20 در صد نیز در خاک ترکیه واقع شده است. در مجموع می‌توان اینطور دسته‌بندی کرد که در حدود 54 در صد از آب رودخانه ارس از دو جمهوری آذربایجان و ارمنستان، 34 در صد از خاک ترکیه و 12 در صد باقیمانده نیز از کشورما ایران تأمین می‌شود(شکل شماره1).
شکل 1- حوضه‌های آبریز رودخانه ارس
قرار دادهای گذشته ایران و عملکرد کشورهای همسایه در رابطه با ارس تا کنون چگونه بوده است؟
در تمامی قراردادهای گذشته که بین ایران و اتحاد جماهیر شوروی سابق در رابطه با آب رودخانه ارس بسته شده قرار بر استفاده مساوی هرکدام از دو طرف، معادل 50 در صد از آب ارس بوده است؛ در حالیکه با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در سال 1991 و تجزیه آن و با حضور دو کشور مستقل ارمنستان و آذربایجان، هر دو کشور مستقل شده بر اساس عهدنامه و پروتکل‌های منعقدشده ما بین ایران و شوروی سابق از آب رودخانه ارس از طریق تأسیسات آبرسانی به‌اجرا درآمده در زمان شوروی سابق استفاده می‌کنند. ازاین‌رو با استفاده این دو کشور، سهم ایران از این رودخانه کمتر شده است. تاجاییکه سهم آب کشور ما به یک سوم کاهش پیدا کرده و متاسفانه ارمنستان و آذربایجان از دو سوم آب رودخانه ارس استفاده می‌کنند. این مسأله باعث از بین رفتن حقوق کشور ما در همه زمینه‌ها شده است. همچنین کشور ترکیه نیز بدون در نظر گرفتن قوانین حاکم بر رودخانه‌های مشترک مرزی و با اجرای طرح‌های بزرگ سدسازی بر روی این رودخانه مسائل و مشکلات زیادی را در حوضه رودخانه ارس ایجاد نموده است. کشور ترکیه پروژه بزرگی به نام داپ یا پروژه آناتولی شرقی در حوضه رودخانه در دست اجرا دارد که هدف این پروژه، ارتقای سطح توسعه استان‌های شرقی ترکیه می‌باشد. این پروژه در آینده نزدیک مشکلات زیای را به‌ویژه برای ایران و همچنین ارمنستان و آذربایجان به همراه خواهد داشت.( شکل شماره 2، محدوده پروژه داپ را نشان می‌دهد).
شکل 2- محدوده پروژه داپ یا آناتولی شرقی ترکیه
لطفاً در رابطه با پروژه داپ یا آناتولی شرقی ترکیه بر روی رودخانه ارس توضیحاتی بفرمایید:
در حوضه ارس در خاک ترکیه ۱۴ سد و یا نیروگاه برق آبی (جهت تأمین برق صنعتی، خانگی، مصارف اداری، حمل و نقل و روشنائی) وجود دارد که از این تعداد، ۵ سد و نیروگاه برق آبی و سد بزرگی به کاراکورت به عنوان بزرگترین و مهم‌ترین سد ترکیه بر روی رودخانه ارس به اجرا در آمده است. همچنین در این حوضه، سدهای نارین قلعه، صفاکو، سراپ، سنا و قارص قلعه جمعاً با ظرفیت 244 مگاوات در سال در حال بهره برداری است؛ علاوه‌بر این ۹ سد و نیروگاه برق آبی هم در دست ساخت و یا برنامه‌ریزی هستند که با بهره‌برداری از آنها، مجموع ظرفیت این سدها و نیروگاه‌های برق آبی به ۳۸۷ مگاوات در سال خواهد رسید.
در رابطه با ویژگی‌های سد کارا کورت توضیحاتی بفرمایید:
این سد در محدوده شهرستان ساری قامیش استان قارص ترکیه قراگرفته است. ارتفاع سد کارا کورت 124 متر است که آب شرب، کشت و صنعت و آبیاری دشت ایغدیر و استان قارص ترکیه را تأمین خواهد کرد. طول بدنه این سد 142 متر و طول تاج سد 497 متر در نظر گرفته شده است. همچنین حجم ذخیره آب سد کارا کورت حداقل یک میلیارد و 600 میلیون متر مکعب خواهد بود. با احداث این سد که بدون توجه به مسائل بین‌المللی و حق‌آبه کشورهای ذی نفع در پایین‌دست ساخته شده حجم آب جاری رودخانه ارس را 1/6 میلیارد متر مکعب کاهش می‌دهد (شکل 3) . البته ترکیه علاوه‌بر سد کاراکورت، دو سد دیگر به نام‌های سویملز و توزلوجا را نیز به ترتیب در بالا دست و پایین دست سد کاراکورت برروی بستر اصلی رودخانه ارس در دست برنامه ریزی و اجرا دارد. (شکل‌های شماره 3و4 سد کاراکورت و سدهای موجود بر روی رودخانه ارس را نشان می‌دهد).