در گفتگویی دیگر با دکتر هوشنگ قمرنیا استاد تمام گروه مهندسی َآب دانشگاه رازی مطرح شد؛
بررسی حق‌آبه ایران از رودخانه‌های مرزی مشترک با ترکیه در غرب کشور و اثرات پروژه گاپ ترکیه بر ایران و کشورهای منطقه
لازم است هر سه کشور ایران، عراق و سوریه جهت تعیین و اخذ حق‌آبه‌های مسلم و قانونی خود در مجامع بین‌المللی علیه ترکیه طرح دعوا نمایند/ رقابت‌ها و تنش‌های سیاسی جدید بر سر مسأله آب در خاورمیانه و در بین کشورهای ذینفع در آینده دور از انتظار نخواهد بود
ترکیه خود را مالک مطلق رودخانه‌های دجله و فرات می‌داند؛ در حالیکه سوریه و عراق آنها را رودخانه‌های بین‌المللی دانسته و معتقدند که آب این رودخانه‌ها باید بر اساس نیاز کشورهای ذینفع تقسیم شود. از طرفی کشور عراق نیزکه در پایین دست قرار گرفته وابستگی بسیار زیادی به آب رودخانه‌های دجله و فرات دارد؛ بطوریکه آب مورد نیاز برای آبیاری حدود 1/5 میلیون هکتار از اراضی این کشور از رودخانه‌های دجله و فرات تامین می‌شود؛ این کشور نیز اعتقاد بر تامین نیازهای تاریخی خود از آب رودخانه‌های ذکر شده را دارد.
با اجرای پروژه گاپ ترکیه، سوریه و عراق به ترتیب 40 و 85 در صد از حق‌آبه خود از رودخانه فرات از دست داده‌اند.
احداث سد ایلیسو بر روی رودخانه دجله باعث نابودی و خشکی بیش از هفتصد هزار هکتار از اراضی کشاورزی و باتلاق‌های عراق شده است. همچنین منشا ریزگردهای سرازیرشده به کشور ایران می‌باشد.
عدم رعایت حق‌آبه‌های دجله و فرات توسط ترکیه، باعث خشک‌شدن هورالعظیم، هورالحمر و هورالمرکزی شده و فاجعه زیست محیطی عظیمی در این تالاب‌ها رخ داده و به کانونی برای تولید ریزگرد در کشور ما تبدیل شده‌است.
اجرای پروژه‌های آبی غیرقانونی ترکیه باعث نابودی محیط زیست، کشاورزی، دامداری، بیماری و بیکاری، حاشیه‌نشینی و مهاجرت اهالی به‌طور مستقیم و آشکارا در کشورهای عراق و سوریه و به‌صورتی غیرمستقیم در کشور ما و کشورهای حاشیه خلیج فارس شده است.
هر سه کشور ایران، عراق و سوریه جهت تعیین و اخذ حق‌آبه‌های مسلم و قانونی خود باید در مجامع بین‌المللی علیه ترکیه طرح دعوا نمایند.
رقابت‌ها و تنش‌های سیاسی جدید بر سر مسأله آب در خاورمیانه و در بین کشورهای ذینفع در آینده دور از انتظار نخواهد بود.
لطفا در رابطه با رودخانه‌های جاری در غرب ایران که با کشور ترکیه مشترک است توضیحاتی بفرمایید:
رودخانه‌های غرب مشترک با ترکیه عبارتند از: قره‌سو و ساری‌سو. آب رودخانه قره‌سو از چشمه‌ای به نام ثریا واقع در مرز ایران و ترکیه سر چشمه گرفته و در نهایت به رودخانه ارس می‌پیوندد. آب رودخانه ساری‌سو نیز از دریاچه‌ای به‌نام بلیگ‌گلو سرچشمه گرفته و در نزدیکی مرز بازرگان وارد کشور ایران شده و در نهایت به رودخانه زنگبار می‌ریزد.
آیا پروتکل‌هایی در خصوص درصد و نحوه بهره‌برداری از آب رودخانه‌های ذکر شد، بین ایران و ترکیه وجود دارد؟
بله. پروتکل استفاده از آب رودخانه‌های ساری‌سو و قره‌سو به سال 1955 میلادی یا (1334 هجری شمسی) بر می‌گردد. بر اساس این پروتکل مقرر شده بود تا آب رودخانه قره‌سو به صورت مساوی بین دو کشور ایران و ترکیه تقسیم شود و از آب رودخانه ساری‌سو نیز جریانی دائمی برابر با 1/8 متر مکعب در ثانیه به طرف ایران داشته باشد. البته هم‌اکنون هیچگونه شواهد و مستنداتی که نشان دهنده رعایت پروتکل منعقد شده در سال 1955 باشد در دست نیست و همواره بر سر اجرای آن اختلافاتی وجود دارد. هر چند امروزه بر اساس اخبار شنیده‌شده، کشور ترکیه همواره از اجرای تعهدات خود عدول می‌کند، درگذشته نیز متاسفانه به‌دلیل بی‌کفایتی حاکمان دوره قاجار براساس عهدنامه ترکمنچای، رودخانه ارس به‌عنوان مبنا و مرز روسیه تزاری سابق تعیین شده بود؛ اما به‌دلیل تسلط روسیه تزاری بر منطقه و کوه‌های آرارات (شکل شماره 1) و عدم جاری بودن آب رود ارس در آن منطقه، رودخانه قره‌سو را ملاک عمل قرار داده و از محل قره‌سو تا اتصال به ارس را به‌عنوان مرز تعیین نمودند.
شکل 1- کوه‌های آرارات
از طرفی با روی‌کار‌آمدن حکومت کمونیستی در روسیه و تشکیل اتحاد جماهیر شوروی به‌دلیل ضعف حکومت مرکزی وقت، ایران در طی عهدنامه‌ای به نام قارص چند منطقه از جمله منطقه قره‌سو را با عرضی معادل 3/5 کیلومتر و مساحتی در حدود 800 کیلومتر مربع به ترکیه واگذار کرد. (شکل شماره 2). از آن زمان به بعد زیادهخواهیهای آبی و خاکی ترکیه در منطقه قوت گرفته و هم‌اکنون نیز ادامه دارد. تبعات سیاسی آن در گذشته و حال در این جستار از بحث ما خارج است.
ذکر این نکته ضروری است که در حال حاضر مستنداتی در رابطه با میزان عدول ترکیه در رعایت یا عدم رعایت حق‌آبه‌های ایران از این دو رودخانه ذکر شده هم در دست نمی‌باشد؛ ولی اخبار همیشه نشان از کارشکنی‌های ترکیه در این رابطه دارد.
شکل شماره 2- منطقه قره‌سو واگذار شده به ترکیه
لطفاً توضیحاتی در رابطه با مسائل آب در خاورمیانه و عملکرد ترکیه بر روی دو رودخانه دجله و فرات ارائه فرمایید.
در خاورمیانه سه حوضه آبی وجود دارد که همواره بر سرآنها میان کشورهای ذینفع درگیری بوده و خواهد بود. برای مثال حوضه رودخانه نیل که کشورهای مصر، سودان و اتیوپی و چند کشور افریقائی دیگر بر سر استفاده از آن اختلافات زیادی وجود دارد. در حال حاضر میزان بهره‌برداری سه کشور از نیل به یک اندازه نیست. بیشترین میزان استفاده از رود نیل مربوط به مصر و پس از آن سودان و اتیوپی است. همچنین حوضه اردن و لیطانی در بین کشورهای اردن، فلسطین اشغالی، کرانه باختری، سوریه، لبنان و مصر مشترک است. از همه مهمتر حوضه دجله و فرات است که در بین کشورهای ایران، عراق، ترکیه، سوریه، کویت و عربستان مشترک است.
دلیل اختلاف کشورهای یادشده بر سر رودخانه‌ها را چطور ارزیابی می‌کنید؟
مسایلی نظیر رشد جمعیت، کشاورزی، صنعت و بهداشت در این مناطق و نیاز به آب بیشتر باعث بروز درگیری زیادی در منطقه خاورمیانه شده است.
لطفاً در رابطه با رودخانه‌های دجله و فرات توضیحاتی ارائه فرمایید:
رودخانه دجله به‌طول تقریبی 1900 کیلومتر از کوه‌های شرقی ترکیه سر چشمه گرفته، از حاشیه شرقی سوریه عبور کرده و وارد عراق می‌شود. پس از ملحق‌شدن به رودخانه فرات و شط‌العرب به خلیج فارس می‌ریزد. از نظر وسعت نیز حوزه آبریز دجله در حدود 375000 کیلومتر مربع است. رود فرات به‌طول تقریبی 2800 کیلومتر از ترکیه سرچشمه گرفته و طولانی‌ترین رودخانه جنوب غرب آسیا می‌باشد. وسعت حوزه آبریز فرات حدود 500٬000 کیلومتر مربع است. این رود پس ازعبور از کشورهای سوریه و عراق در نهایت وارد خلیج فارس می‌شود. حجم آورد رودخانه‌های دجله و فرات در سال به ترتیب در حدود 50 و 32 میلیارد متر مکعب بر آورد شده است. در حدود 50 درصد از حجم آب رودخانه دجله از ارتفاعات عراق، 40 درصد آن از ارتفاعات ترکیه و حدود 10 درصد آن از ارتفاعات کشور ایران سرچشمه می‌گیرد این در حالی است که در حدود 90 درصد از حجم آب رودخانه فرات از ترکیه و 10 درصد بقیه نیز از سوریه سرچشمه می‌گیرد. ( شکل شماره 3). بدیهی است که جهت بهره‌برداری از آب این رودخانه‌ها باید بین تمامی کشورهای ذینفع توافقاتی صورت پذیرد.
شکل 3- مسیر و حوضه‌های آبریز رودخانه‌های دجله و فرات
لطفا توضیح دهید که آیا در گذشته توافقاتی بین کشورهای ذینفع از رودخانه‌های دجله و فرات صورت گرفته یا خیر؟
متاسفانه تا کنون هیچ توافق سازنده‌ای بر اساس قوانین بین‌المللی حاکم بر رودخانه‌های مشترک در بین این سه کشور صورت نپذیرفته است؛ اما این کشورها دو به دو با هم در طول زمان توافقاتی در میان داشته‌اند که البته هیچکدام به‌درستی به آن پایبند نبوده‌اند. برای مثال در سال‌های 1921 و 1987 بین کشورهای ترکیه و سوریه توافقاتی به ترتیب جهت تامین آب شرب شهر حلب سوریه و رهاسازی دبی معادل 500 متر مکعب در ثانیه پس از ساخت سد آتاتورک به‌طرف سوریه منعقد شد. همچنین بین ترکیه و عراق نیز در سال 1946 و در زمان ملک فیصل دوم؛ پادشاه وقت عراق در مورد استفاده از آب رودخانه‌های دجله و فرات توافقاتی مبنی بر عدم ساخت هر گونه سد به امضا رسیده است. در سال 1989 نیز در بین دو کشور عراق و سوریه در رابطه با استفاده از آب رودخانه فرات توافقاتی در همین راستا صورت پذیرفته است که طی آن مقرر شده بود از میزان آب رها شده توسط ترکیه در رودخانه فرات، 42 در صد به سوریه و 58 در صد به عراق تعلق گیرد. البته در سال 1977 تنش‌هایی هم تا حد جنگ مسلحانه بین عراق و سوریه پیش رفت که در طی آن عراق در نظر داشت تا سد الثوره سوریه را که بر روی رودخانه فرات ساخته شده و دبی ورودی به عراق را در حدود 25 در صد کاهش می‌داد رخ دهد که با دخالت و میانجی‌گری دو کشور شوروی سابق و عربستان حل گردید. در کل می‌توان این مسأله را عنوان نمود که سد سازی‌های دو کشور سوریه و خصوصاً ترکیه برای حل مسائل مربوط به استفاده از آب رودخانه‌های دجله و فرات بدون در نظر گرفتن قوانین بین‌المللی، تقریبا غیر ممکن و بحث بر انگیز است.
در رابطه با خصوصیات پروژه‌هایی که بر روی رودخانه‌های مورد بحث انجام شده توضیحاتی بفرمایید:
در ابتدا لازم به توضیح است که هر سه کشور ترکیه، سوریه و عراق بدون توجه به قوانین بین‌المللی حاکم بر رعایت حقوق کشورهای دارای رودخانه‌های مشترک، سلیقه‌ای و بر اساس سیاست حاکمان خود اقدام به اجرای پروژه‌های مختلف کرده‌اند. در ضمن ترکیه تاکنون با سوء استفاده از ضعف کشورهای سوریه و عراق به‌دلیل جنگ‌های داخلی و همچنین ضعف دیپلماسی کشور ایران، بدون توجه به قوانی بین‌المللی به‌خوبی اجرا و بهره‌برداری از پروژه‌های آبی خود بر روی دجله و فرات تحت عنوان پروژه گاپ را پیش برده است.
-
پروژه گاپ ترکیه
این پروژه بر روی رودخانه‌های دجله و فرات توسط کشور ترکیه به اجرا در آمده که شامل 22 سد (14سد بر روی فرات و 8 سد نیز بر روی دجله) و 19 نیروگاه برقی آبی است. هدف از اجرای این پروژه تامین آب کشاورزی 1/7 میلیون هکتار از اراضی منطقه و تولید 55 میلیارد کیلو وات ساعت برق است. با اجرای کامل این پروژه، ترکیه قادر به ذخیره حجم آبی در حدود 50 میلیارد متر مکعب خواهد شد. با اجرای این پروژه سوریه و عراق به ترتیب 40 و 85 در صد از حق‌آبه خود را از رودخانه فرات از دست داده‌اند. شکل 4 محدوده پروژه گاپ ترکیه را نشان می‌دهد.
شکل4– محدوده پروژه گاپ ترکیه
سدهای بسیار بزرگ ساخته شده بر روی رودخانه فرات توسط ترکیه و مشخصات آنها به قرار ذیل می‌باشند:
سد کبان
سد کبان بر روی یکی از کم‌عرض‌ترین نقاط رود خانه فرات، در منطقه‌ای معروف به کبان ساخته شده است. ارتفاع سد کبان 210 متر است. پروژه ساخت این سد در سال 1965 شروع شده و دقیقا ده سال بعد در سال 1975 به اتمام رسیده است. این سد در حال حاضر با تولید نزدیک به 6 میلیارد کیلووات انرژی الکتریکی، مصرف روزانه بیش از 7/1 میلیون نفر را تامین می‌کند (شکل شماره 5) .
شکل 5 – سد کبان ترکیه بر روی رودخانه فرات
سد آتاتورک
سد آتاتورک به‌عنوان یکی از مهمترین سدها از نظر تولید انرژی و منابع آبی در سال ۱۹۸۳ شروع به ساخت شد و حدودا ۹ سال بعد، یعنی در سال ۱۹۹۲ به اتمام رسید. این سد بر روی رود فرات در بین شهرهای آدی یامان و شانلی اورفا قرار دارد. ارتفاع دیواره این سد ۱۶۹ متر است. سد آتاتورک با داشتن ۸ توربین، قادر به تولید تقریبی 8/6 میلیارد کیلووات ساعت است که از این طریق انرژی مصرفی ۲ میلیون شهروند تامین می شود. دریاچه سد آتاتورک بزرگترین سد مصنوعی ترکیه است. مراکز تفریحی و گردشگری زیادی در اطراف این سد ایجاد شده است. هم‌اکنون به‌عنوان یکی از مهمترین جاذبه‌های گردشگری در آنادولو به شمار می‌رود. مساحت دریاچه سد آتاتورک ۸۱۷ کیلومتر مربع است و نزدیک به ۴۹ میلیارد متر مکعب حجم ذخیره آن است ( شکل شماره 6).
علاوه بر سد بسیار بزرگ آتاتورک سدهای دیگری نظیر بیرجیک، کاراکامیش وکاراکایا نیز بر روی رودخانه فرات توسط ترکیه احداث شده است که همگی به کاهش حجم آب ورودی به پایین‌دست رودخانه فرات کمک کرده‌اند.
شکل 6 – سد آتاتورک ترکیه بر روی رودخانه فرات
از سدهای بسیار بزرگ ساخته شده ترکیه بر روی رودخانه دجله نیز می‌توان سد ایلیسو ماردین را نام برد. مشخصات این سد به‌قرار ذیر می‌باشد.
سد ایلیسو، ماردین
یکی دیگر از مهمترین بخش‌های پروژه بزرگ گپ ترکیه سد ایلیسو، ماردین است. این سد که دارای ارتفاع 135 متر در نزدیکی شهر ماردین قرار دارد، دارای توانی بالغ بر 1.200 کیلووات ساعت است که می‌تواند تمامی روستاها و شهرهای اطراف خود را از لحاظ انرژی الکتریکی تامین کند (شکل شماره 7). دریاچه این سد نیز پس از آبگیری کامل مساحتی معادل 309 کیلومتر مربع را اشغال خواهد نمود. حجم آبگیری این سد در حدود چهل میلیارد متر مکعب بوده و مانع ازورود 56 در صد آب رودخانه دجله به کشور عراق می‌شود. همین امر باعث نابودی و خشکی بیش از هفتصد هزار هکتار از اراضی کشاورزی و باتلاق‌های عراق و منشا ریزگردهای سرازیرشده به کشور ایران گردیده است. علاوه بر سد ایلیسو در قالب طرح گاپ سدهای دیگری بر روی رودخانه دجله توسط ترکیه نظیر سدهای کرالکیز و دویجسید ساخته شده است که همگی باعث کمبود شدید آب رودخانه دجله به طرف کشور عراق شده‌اند.
شکل 7– سدایلیسیو- ماردین ترکیه بر رودی رودخانه دجله
سدهای ساخته شده سوریه و عراق بر روی رودخانه فرات
رودخانه فرات پس از عبور از کشور ترکیه وارد کشور سوریه شده است و تا رسیدن به مرز عراق مسافتی تقریباً به طول 700 کیلومتر را در استان‌های الرقه و دیر الزور می‌پیماید. در طول این مسیر دولت‌های وقت سوریه جهت تامین آب کشاورزی و برق کشور خود اقدام به ساخت سدهایی به نام‌های اسد به حجم 10 میلیارد متر مکعب، بعث، تشرین به حجم 1/3 میلیارد متر مکعب و حلب کرده‌اند. همچنین کشور عراق سدهای حدیثه به حجم 8/3 میلیارد متر مکعب و الرمادی را بر روی روخانه فرات به اجرا در آورده است (شکل شماره 8).
شکل8 – موقعیت تقریبی سدهای اجرا شده بر روی دجله و فرات توسط کشورهای ترکیه، سوریه و عراق
توضیح فرمایید که تبعات حاصل از اجرای سدها و پروژه‌های آبی غیرقانونی و بدون توجه به کشورهای ذینفع برای ایران و منطقه چه بوده است؟
عدم رعایت حق‌آبه‌های مسلم کشورهای سوریه، عراق و در نهایت ایران توسط کشور ترکیه نه‌تنها باعث خشکی اراضی و نابودی کشاورزی در هر دو کشور پایین‌دست شده؛ بلکه به تبع آن موجب فرسایش خاک، تولید گرد و غبار، ایجاد کانون‌های تولید ریزگرد و هدایت آنها به طرف کشور ما شده است. از همه این موارد وخیم‌تر خشک‌شدن تالاب‌های هورالعظیم، هورالحمر و هورالمرکزی است که موجب بروز فاجعه زیست‌محیطی عظیمی در این نواحی شده است.
سلامتی ساکنان هموطن و زحمتکش تالاب هورالعظیم (در حدود یک سوم از آن در کشور ما واقع شده) به خطر جدی افتاده و همچنین به‌دلیل مشکلات زیست‌محیطی ایجاد شده و تغییر اکوسیستم خلیج فارس، ساکنین و صیادان بومی منطقه به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم تمامی شغل‌های امرارمعاش خود را از دست داده‌اند. ضمنا علاوه‌بر استان خوزستان حدود 25 استان کشور نیز در اغلب اوقات سال درگیر مسأله ریزگردها شده‌اند (شکل شماره9).
شکل9 – درگیر شدن اقصی نقاط کشور با مسأله ریزگردها
توضیح دهید که آیا قوانین بین المللی در رابطه با جلوگیری از زیاده خواهی‌های بعضی از کشورها در بهره‌برداری از رودخانه‌های مشترک وجود دارد؟
بله در این رابطه توافقنامه هیلسینکی در سال 1966 بر این نکته تاکید دارد که هر کشوری در داخل مرزهای خود به‌صورت منصفانه حق استفاه از حوضه‌های مشترک را دارد. در این خصوص، کمیسیون حقوق بین‌الملل در سال 1991 چهار اصل شامل استفاده معقول و عادلانه از آب‌های مشترک، الزام به عدم آسیب‌رسانی محسوس به سایر کشورهای کنار رود، التزام به همکاری با هم و تبادل مستمر آمار و اطلاعات بین کشورهای ذینفع را پیشنهاد کرده است.
لازم به ذکر است که بحران‌های ناشی از آب جزء بحران‌های ژئوپلیتیکی بوده و بر خلاف بحران‌های سیاسی که در نشست‌ها و کنفرانس‌ها به‌راحتی حل و فصل می‌شوند راه حل ساده‌ای ندارند؛ زیرا ارزش‌های جغرافیایی مانند آب، جزء منافع ملی یک کشور محسوب شده و قابل معامله نیستند. متاسفانه ترکیه از جمله کشورهائی است که به کنوانسیون استفاده غیرکشتیرانی از آبراه‌های بین‌المللی نپیوسته است. این کنوانسیون که در سال 1997 در نیویورک به تصویب رسیده که تنها عهد نامه بین‌المللی الزام‌آور است. البته این کنوانسیون حاوی اصولی است که دولت‌های غیرعضو را نیز ملزم به رعایت مفاد تصویب شده می‌نماید. ازاین‌رو ترکیه ملزم به رعایت اصول و قواعد مندرج در این کنوانسیون است.
در پایان آقای دکتر بفرمایید شما به‌عنوان استاد تمام مهندسی آب آینده و راه چاره حل موضوع مطرح شده در این زمینه را چگونه می‌بینید؟
چنانکه عرض شد، ترکیه تاکنون از پذیرش دو رودخانه دجله و فرات به‌عنوان رودهای بین‌المللی امتناع کرده و با استفاده از ضعف کشورهای سوریه و عراق به‌دلیل جنگ‌های داخلی و همچنین ضعف دیپلماسی وزارت امور خارجه ایران، پروژه‌های آبی عظیمی به نفع خود اجرا و به بهره‌برداری رسانده است. از طرفی در آینده عوامل دیگری نظیر ثبات سیاسی کشورهای عراق و سوریه و گسترش شهرنشینی، صنعت، کشاورزی و همچنین به دلیل تغییرات اقلیمی و کمبود بارندگی ومنابع آب در منطقه و لزوم تامین آن، مجددا موضوع حق‌آبه‌های ذکر شده توسط کشورهای ذینفع و صدمه دیده مطرح می‌شود. همچنین فقر فرهنگی و اختلافات ریشه‌دار قومی حاکم بر منطقه مجددا رقابت‌ها و تنش‌های سیاسی جدیدی را در بین کشورهای ذینفع بوجود خواهد آورد. به نظر اینجانب آینده روشن و بدون تنشی برای منطقه پیش‌بینی نمی‌شود.
بدیهی است که ترکیه با توجه به سرمایه‌گذاری‌های انجام شده و سیاست‌های خود از رعایت حق‌آبه‌های مسلم کشورهای ذینفع خوداری خواهد نمود. هر چند که بر اساس فصل هفتم منشور سازمان ملل متحد احداث پروژه گاپ ترکیه به‌عنوان عاملی که صلح و امنیت منطقه را تهدید می‌کند قابل پیگیری است. لذا تنها راه چاره آن است که مسئولان سیاسی کشور ما در مجلس، وزارت امور خارجه و وزارت نیرو بررسی مسایل ذکر شده را در اولویت امور خود قرار دهند. باوجوداین ضروری است که سه کشور ایران، عراق و سوریه که تا کنون بسیار ضعیف عمل کرده و ترکیه نیز از ضعف آنها نهایت بهره‌برداری را به نفع خود به انجام رسانیده است، به خود آمده و در مجامع بین‌المللی علیه ترکیه طرح دعوا کنند.
https://sae.razi.ac.ir/~hghamarnia
پیشنهاد می کنیم این مطالب را هم بخوانید
تامین کمبود و کسری آب شرب از آب زیرزمینی آبخوان‌های ویران‌شده، نسخه‌پیچی اشتباه، غیرقابل جبران و نابخشودنی
دکتر هوشنگ قمرنیا استاد تمام گروه مهندسی آب دانشگاه رازی مسائل مربوط به تامین کمبود و کسری آب شرب از آب زیر زمینی آبخوان‌های ویران شده را مورد بررسی قرار داد و در این خصوص گفت:
زنگ خطر بحران آب در استان کرمانشاه به صدا در آمده است!
علت اصلی کمبود آب شرب در کرمانشاه تلفات بسیار بالای نشت آب در شبکه های انتقال و توزیع آب است/ استان کرمانشاه به دلایل مختلفی نظیر پدیده خشکسالی، برداشت بیش از حد توان آب‌های سطحی وآبخوان‌های زیر زمینی به سطحی معادل وضعیت فوق بحرانی رسیده است
تهیه فرآورده زیستی و ایمن ازنوعی قارچ و خاک دیاتومه برای کنترل آفات
دکتر حمیدرضا پوریان از تهیه مقدماتی فرآورده‌ای برای استفاده از ترکیبات زیستی بجای سموم کشاورزی خبر داد
بررسی اثرات دوران اپیدمی کرونا و تاثیرات آن بر وضعیت روانی افراد
عضو هیات علمی دانشگاه رازی گفت: اپیدمی کرونا، وضیعت سلامت روان افراد در سطوح مختلف جامعه، ازجمله: بیماران مبتلا، کادر درمان، خانواده‌ها، کودکان و دانشجویان را در معرض خطر قرار داده است؛ به‌طوریکه تمامی مطالعاتی که در دوران قرنطینه وضعیت سلامت روان افراد را مورد بررسی قرار داده‌اند
چگونه با بدنی سالم از زندگی لذت ببریم
عضو هیات علمی دانشگاه گفت: با رعایت اصول ورزش، ارگونومی، درست زندگی‌گردن، تقویت عضلات ناحیه‌های آسیب‌پذیر مثل گردن و کمر و نیز با دسته‌بندی مراحل بهداشت می‌توانیم زندگی جسمی و روانی بهتری داشته باشیم .بررسی حق‌آبه ایران از رودخانه مرزی ارس در شمال غرب کشور و اثرات پروژه داپ ترکیه بر آن
بررسی حق‌آبه ایران از رودخانه‌های مرزی مشترک با ترکیه در غرب کشور و اثرات پروژه گاپ ترکیه بر ایران و کشورهای منطقه
حق‌آبه‌های کشور ایران از رودخانه های مرزی هیرمند و هریررود در شرق و شمال شرق کشور و بررسی مسایل مربوطه
بررسی کمی آب شرب کرمانشاه و نقش تلفات بیش از حد شبکه‌های انتقال و توزیع فرسوده آن
بررسی پاره‌ای از چالش‌ها و مسایل آب ایران
نظرتان را درباره این مطلب بنویسید !
ارسال دیدگاه