در گفتگو با دکتر صحبت بهرامی‌نژاد عضو هیات علمی مهندسی تولید و ژنتیک گیاهی دانشگاه رازی مطرح شد؛

ارتقا شرکت سالم فراور باختر از دانش بنیان نوپای نوع یک به دانش بنیان تولیدی نوع دو

دکتر بهرامی‌نژاد؛ عضو و نماینده ایران در کمیته بین‌المللی یولاف: حدود 400 رقم یولاف در بانک پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه رازی میراثی گرانبها برای استان کرمانشاه است/ گیاه یولاف با قابلیت مصارف متعدد غذایی، حیوانی، دارویی و صنعتی در استان در حال کشت و بهره‌برداری است.

دکتر بهرامی‌نژاد مولف کتاب یولاف «گیاه زراعی فراموش ‌شده با خواص دارویی» از اهمیت و خواص بسیار متعدد این گیاه فراموش شده سخن گفت. در همین خصوص به گفت‌گویی با ایشان پرداختیم:

گیاه یولاف چه نوع گیاهی است؟

یولاف زراعی به نام علمی  Avena sativa L.گیاهی است خودگشن، علفی و یکساله از خانواده گندمیان به ارتفاع ۵۰ تا ۱۸۰ سانتیمتر که در دنیا از آن به‌عنوان منبع بسیار مهمی برای تغذیه احشام به هر دو صورت علوفه‌ای و دانه‌ای یاد می‌شود. علاوه‌بر این سالیان زیادی است که در اغلب نقاط دنیا ارزش تغذیه‌ای و حتی دارویی آن برای بشر مشخص شده است و محصولات غذایی فراوانی از آن در دنیا تولید و مصرف می‌گردد. یولاف زراعی شباهت بسیار زیادی با یولاف وحشی و جو دارد که عموم مردم متوجه تفاوت‌های آن نمی‌شوند. یولاف در ایران با نام‌های مختلفی از جمله جو دوسر، داوسر، شوفان، هرطمان، زمیر، زیوان، اولاف، خرطال، هویمه، قره قاج و یولاف معمولی نامیده می‌شود. نام‌های انگلیسی آن نیز متنوع است؛ اما رایج‌ترین نام آن Oat یا Oats می‌باشد.

 یولاف وحشی یا به زبان محلی هویمه یا قره‌قاج از لحاظ ظاهر مشابه با علف هرز داخل مزارع گندم است که هرساله با آن مبارزه می‌شود. سال‌های سال است که برای از بین بردن آن در ایران از سم استفاده می‌شود؛ اما تجربه کانادای غربی نشان می‌دهد که با افزایش تراکم یولاف زراعی بدون نیاز به سم‌پاشی می‌توان رشد یولاف وحشی را کنترل کرد. همچنین بین دو محصول یولاف و جو علاوه‌بر شباهت‌های ظاهری تفاوت‌هایی وجود دارد. 1. جو، پوست بسیار سفتی دارد و با دست امکان جدا کردن آن از دانه وجود ندارد؛ اما پوست یولاف به راحتی جدا می‌شود. 2. زمان پخت یولاف نسبت به جو بسیار کوتاه‌تر است. 3. دانه یولاف بافت نرمی شبیه به تخمه آفتابگردان دارد و به‌صورت خام نیز قابل استفاده است؛ درحالیکه خود جو چنان سخت و سفت هست که بدون پختن حتی می‌تواند باعث شکستن دندان شود. 

 در مورد اهمیت گیاه یولاف توضیحاتی بفرمایید:

یولاف یکی از گیاهان زراعی مهم در جهان است که این سال‌ها به‌خاطر فواید غذایی و دارویی زیاد آن، بسیار مورد توجه محققین و مصرف‌کنندگان قرار گرفته است. یولاف حاوی بتاگلوکان و سایر فیبرهای محلول می‌باشد که خود باعث کاهش احتمال بیماری‌های قلبی و عروقی می‌گردد. یولاف علاوه‌بر پروتئین با کیفیت بالا، دارای اسیدهای چرب ضروری، ویتامین‌ها، مواد معدنی، استرول‌ها، آنتی‌اکسیدانت‌ها، و محتوای بالای فیبر محلول خصوصاً بتاگلوکان است. مصرف فیبر می‌تواند احتمال بروز بیماری‌های قلبی، دیابت فشار خون و چاقی را کاهش داده و به عملکرد درست روده کمک کند. برای اینکه بتوان از فواید و خصوصیات غذایی یولاف استفاده نمود، باید کیفیت دانه و پتانسیل عملکرد آن حفظ شود تا علاوه بر حصول حداکثر سود برای کشاورزان آن را به‌عنوان یک گیاه زراعتی در رقابت با سایر غلات زنده نگه داشت. یکی دیگر از فواید گیاه یولاف در صورت داشتن یک اکوسیستم پایدار این است که اگر در تناوب زراعی قرار گیرد به‌دلیل وجود موادی که در ریشه دارد می‌تواند بیماری‌های گندم، خصوصا بیماری قارچی طوقه گندم را کنترل کند.

در مورد یولاف و میزان فراوانی آن در کرمانشاه توضیح دهید:

 استفاده علوفه‌ای از یولاف در سراسر دنیا در حال بهره‌برداری است؛ اما متاسفانه در کشور ما شناخت به‌اندازه کافی نیست. من در فرصت مطالعاتی که در سال 96-97 در کشور استرالیا و بازدید از کارخانه‌ها و مزارع متعدد داشتم توانستم مطالب جدیدی در خصوص یولاف به کشور منتقل کنم و توانستم حدود 321 رقم یولاف را طی یک تفاهم نامه به کشور منتقل کنم. اکنون به کمک یک تیم تحقیقاتی در حال مطالعه بر روی انواع ارقام یولاف هستیم. در حال حاضر می‌توان اعلام کرد که حدود 400 رقم یولاف در بانک پردیس دانشگاه کشاورزی و منابع طبیعی وجود دارد که برای دانشگاه و کشاورزی استان یک میراث گرانبها محسوب می‌شود که می‌تواند منبع مطالعه صدها دانشجوی ارشد و دکتری باشند. برای سال آینده نیز دو رقم جدید تولید شده است که برای اولین‌بار معرفی، قابل استفاده و بهره‌برداری قرار خواهد گرفت. در حال حاضر غیر از کشت در  پردیس دانشگاه با هماهنگی با جهاد کشاورزی استان با کشاورزان قرار داد بسته‌ایم. به این صورت که ما بذر را در ابتدا رایگان در اختیار کشاورزان قرار می‌دهیم و تضمین می‌دهیم ضمن مشاوره و راهنمایی کشاورزان عزیز، پس از برداشت، محصولات را از کشاورزان خریداری کنیم.

هدف از تحقیق برای تولید و شناساندن گیاه یولاف چیست؟

هدف اضافه‌کردن این گیاه پرسود به چرخه غذایی، دارویی و صنعتی کشور است تا ضمن ایجاد اشتغال، سود آوری، تامین امنیت غذایی و جلوگیری از خروج ارز برای واردات این محصول به ایمنی غذایی که همان سلامتی جامعه هست کمک کنیم. با توجه به نتایج تحقیقات و انتخاب و تولید ارقام متحمل به خشکی در این خصوص در نظر داریم یولاف را زیر کشت دیم ببریم.

شرایط آب و هوایی مناسب برای کشت یولاف چیست؟

برای کشت این محصول محدودیتی نداریم. این گیاه در عرض‌های جغرافیایی بالا مانند: فنلاند، سیبری و روسیه کشت شده است. همچنین مناطق گرم مانند برزیل، چین و استرالیا زیر کشت این محصول رفته است و ارقام قابل توجهی از این محصول سالانه درحال بهره‌برداری است اما با تحقیقات بیشتر می‌توانیم به این نتیجه برسیم که ارقام مختلف یولاف سازگار با  شرایط مختلف آب و هوایی را شناسایی کنیم.  

موارد مصرفی گیاه یولاف چیست؟

یولاف مصارف گوناگونی دارد که از مهم‌ترین آنها می توان به مصارف حیوانی، انسانی در قالب غذایی، دارویی و بهداشتی و نیز مصارف صنعتی اشاره کرد. تقریباً ۷۳ درصد از تولید جهانی یولاف مصرف حیوانات می رسد. حدود ۱۴ درصد آن به عنوان بذر و حدود ۱۱ درصد به صورت های مختلف مصرف انسان می رسد. حدود ۲ درصد از تولید جهانی یولاف نیز به صورت ضایعات از بین می‌رود. بیشترین مقدار این ضایعات در آسیا ۶ درصد و در آمریکای جنوبی ۵ درصد است.

امروز مصرف جهانی یولاف به عنوان غذای انسان رو به افزایش است چرا که توجه جامعه جهانی به سلامتی و تغذیه بیش از پیش افزایش یافته است. یولاف دارای اثرات مثبتی مانند کاهش کلسترول بد خون است. همچنین با افزودن فیبرهای محلول به رژیم غذایی باعث افزایش قند خون پس از مصرف غذا شده و بنابراین در مدیریت پاسخ انسولین در افراد سالم و دیابتی بسیار مهم است. یولاف و راهبرد مهیا نمودن کالری و در نتیجه انرژی فراوان، دارای بالاترین محتوای پروتئین و همچنین با کیفیت ترین پروتئین در میان تمامی غلات است. همچنین یولاف دارای چندین ویتامین ضروری، مواد معدنی و اسیدهای چرب است. به دلیل این ویژگی‌ها است که یولاف نسبت به سایر غلات به‌عنوان غله‌ای بسیار مفید از نظر تغذیه در رژیم غذایی پیشنهاد می‌گردد.

موارد استفاده یولاف برای حیوانات چگونه است؟

یولاف اولین بار به صورت دانه مورد استفاده و تغذیه دام قرار گرفت. در دهه ۱۹۶۰ با وجود خواص غذایی‌خوب یولاف و سازگاری آن با شرایط مختلف آب و هوایی سبب شد این گیاه مورد استفاده دام قرار گیرد. یولاف در مقایسه با گندم و جو با افزایش شیر و چربی‌های غیر اشباع شیر گاو‌های شیری کمک می‌کند. بنابراین دانه یولاف برای تغذیه گاوهای شیری به گندم ارجحیت داده می شود. تغذیه گاوهای شیری با یولاف پوست کنده موجب پایداری شیر در مقابل تجزیه اکسیداتیو می گردد؛ اما باید توجه داشت که مصرف بیش از اندازه آن می‌تواند به اختلال در دستگاه گوارش حیوان منجر شود؛ بنابراین توصیه می‌شود که یولاف در مخلوط با سایر مواد علوفه‌ای مصرف شود. همچنین مخلوط کاه یولاف با چغندر و سیب زمینی شیرین در تغذیه گاو مصرف می گردد.

یولاف در رژیم غذایی مرغ های تخمگذار باعث افزایش اندازه و مقدار اسیدهای چرب غیر اشباع تخم می‌گردد. یولاف به‌علت لذیذ بودن، قابلیت هضم بالا و کیفیت عالی دانه استاندارد برای اسب می‌باشد. پوسته یولاف به خاطر کمک به فرایند هضم در تغذیه اسب موثر است. امروز یولاف عمده آن در تغذیه دام مورد استفاده قرار می گیرد اما در آینده یکی از مطمئن ترین غلات در حوزه غذایی خواهد بود.

یولاف در تغذیه انسانی چگونه مورد استفاده قرار می‌گیرد ؟

یکی از مهمترین مصارف یولاف مصرف انسانی آن است. ارزش غذایی پروتئین یولاف و خواص سلامتی فیبر محلول آن دو عامل مهم در توجه و علاقه عمومی به یولاف است.  این در حالی است که در ایران از فرآورده‌های غذایی آن یا استفاده نمی‌شود و یا استفاده از آن در حداقل است. مصارف غذایی یولاف شامل سبوس یولاف، بلغور یولاف، آرد یولاف و پرک یولاف که عمدتا به عنوان صبحانه مورد است مصرف قرار می‌گیرد، می‌باشد. همچنین از یولاف به عنوان تغلیظ کننده سس به صورت گسترده استفاده می گردد. نوشیدنی‌های غیر الکلی یولاف نیز از فرآورده‌های یولاف است که برای افراد دارای بیماری های قلبی عروقی، افراد با حساسیت به خوردن شیر یا افرادی که غیر متحمل به لاکتوز هستند، تجویز می‌شود. استفاده از آرد یولاف در پخت نان باعث بهبود قابل توجهی در کیفیت غذایی نان شده است. طعم و مزه نان یولاف ملایم و خوشایند است و می تواند برای افرادی که عادت به استفاده از نان سفید گندم دارند، با جایگزین‌های سالم خود کاملاً رقابت کند. از آرد یولاف علاوه‌بر افزودن به آرد گندم برای تهیه کیک و بیسکوییت، خمیر ترش و به عنوان نگهدارنده غذاهای چرب، مارگارین، روغن‌های گیاهی و چیپس سیب زمینی استفاده می‌گردد. علاوه بر موارد ذکر شده در بسیاری از کشورهای جهان از پودر و پرک یولاف به عنوان یک مکمل عالی در رژیم غذایی ورزشکاران و به‌خصوص در رشته پرورش اندام استفاده می‌گردد.

در مورد اثرات دارویی یولاف توضیحاتی بفرمایید:

 علاوه‌بر پیشگیری بیماری‌های قلبی و عروقی و همچنین درمان وپیشگیری از چاقی که پیشتر بحث شد یولاف در طب سنتی برای معالجه خستگی‌های عصبی، بی‌خوابی، ضعف اعصاب و اضطراب مورد استفاده قرار می‌گیرد. همچنین در درمان حساسیت‌های پوستی و آبله مرغان بسیار موثر است. طبق تحقیقات انجام شده در سراسر دنیا اثرات مثبت گیاه یولاف در کاهش کلسترول خون، خاصیت آنتی‌اکسیدانی، فعالیت ضد سرطانی خصوصا سرطان سینه و کولون، فعالیت ضد دیابتی و همچنین تنظیم فشار خون موثر بوده است.  

گیاه یولاف به‌غیر از مصارف غذایی و دارویی کاربرد دیگری دارد؟

بله. یولاف در صنعت نیز کاربردهای متعددی دارد که تعدادی از آنها را ذکر می‌کنم:

نشاسته یولاف در صنایع چسب رازی و آرایشی، بهداشتی کاربرد دارد. آرد یولاف در ساخت ماسک و کرم های پاک کننده مورد استفاده قرار می گیرد و به دلیل اثر یولاف در حفاظت از پوست در مقابل اشعه ماورا بنفش، در فرمولاسیون‌های آرایشی ظرفیت بسیار بالایی دارد.

پوسته و سبوس دانه یولاف یک واسطه خوب برای تصفیه مواد معدنی، روغن‌های نباتی، روغن‌های نفتی، تولید رزین مصنوعی، انواع حشره کش‌های مایع و تولید نایلون می‌باشد.

 فراوانی کشت یولاف در شهر کرمانشاه چگونه است؟

از سال ۱۳۸۵ با ورود ارقامی از یولاف به استان کرمانشاه به دلیل ناشناخته بودن این محصول مجبور شدیم کارهای تحقیقاتی فراگیری انجام دهیم که حدوداً 7 الی 8 سال این تحقیقات طول کشید تا  بفهمیم یولاف در کرمانشاه مشکلی ایجاد نمی‌کند و سازگاری دارد. زمینه‌های مختلف تحقیقاتی را با کمک دانشجویان تحصیلات تکمیلی در دوره ارشد و دکترا ادامه دادیم. تا به حال حدود ۱9 نفر از این دانشگاه در زمینه یولاف کار کردند.

 اگر فعالیت‌ها فقط به تحقیق و مقاله ختم شود خیلی نمی‌تواند به ما کمک کند؛ لذا به این فکر افتادیم که از طریق تاسیس شرکت اقدام کنیم. در سال ۱۳۹۲ به کمک همکاران از دانشکده کشاورزی دانشگاه رازی، دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه و همینطور تعدادی از فارغ التحصیلان دوره تحصیلات تکمیلی این تیم جمع شد و تأسیس شرکت را آغاز کردیم. از اولین شرکت دانش بینان کشاورزی در کرمانشاه در سال ۹۳  به عنوان نوپای نوع یک با ایده محوری تولید ماسک‌های بهداشتی شروع کردیم و در معاونت علمی ریاست جمهوری برای ما  تصویب شد. در آن موقع هنوز کارگزاری استان‌ها تشکیل نشده بود. این شرکت دانش بنیان در تاریخ ۵/ ۷/ ۱۳۹۹ از نوپای نوع یک به تولیدی نوع دو ارتقا پیدا کرد که فکر کنم جزء معدود شرکت‌های دانش بنیان است که تولیدی نوع 2 ارتقا یافته است.

از نظر تولید در سطح استانی در چه زمینه‌ای قرار داریم؟

در سال‌های گذشته به‌علت ناشناخته بودن این محصول 2 یا 3 تن  دانه پوست کنده در سال بیشتر فروش نداشتیم؛ اما اخیراً فروش ما به 25 تن دانه پوست کنده در سال رسید. خوشبختانه امسال هم تا قبل از بهمن ماه بیش از 50 تن محصول یولاف فروش داشتیم. تهیه بروشور و پوستر و برگزاری وبینارهای مختلف در سراسر کشور توسط اینجانب و نقشی که همکاران شرکت در این زمینه ایفا کردند باعث آشنایی بیشتر این مردم با این محصول و همچنین معرفی شرکت به کل کشور شد به‌نحوی‌که مشتریان اصلی در اقصی نقاط کشور با این شرکت و دانشگاه رازی آشنا شده اند و به توانایی و دانش موجود در شرکت اطمینان کافی پیدا کرده اند.

یولاف باید به سبد غذایی مردم راه پیدا کند. لازمه آن کاهش قیمت آن است. برای دسترسی عموم مردم به این محصول ارزشمند ما سعی کردیم نسبت به شرکت های وارد کننده قیمت را در سطحی بسیار پایینتر ( حتی پایینتر از 40% قیمت) و با کیفیت عالی را به بازار عرضه کنیم. در شرکت ما یک کیلو یولاف بسته‌بندی و بهداشتی را با قیمت 43 هزار تومان در اختیار مردم قرار می‌گیرد این در حالی است که این قیمت برابر با حدود 300 گرم یولاف وارداتی است که توسط شرکت های داخلی به بازرا عرضه می شود. همچنین قیمت یک کیلو فله ای این محصول با قیمت 27 هزار تومان قابل خریداری است.

شرکتی که ما در استان به همراه همکاران تأسیس کردیم دارای دو برند دارویی و غذایی است. برند دارویی با نام ژیندا به معنای زندگی‌بخش و برند غذایی با نام بخشاژین که باز هم به معنی زندگی‌بخش است اکنون درحال فعالیت هستند. در این راستا و برای توزیع انواع محصولات غذایی یولاف در سطح استان 13 مرکز فروش در سطح شهر وجود دارد. همچنین در سطح کشور شهرهای اصفهان، تبریز، تهران، مازندران، خراسان و بندرعباس متقاضی خرید محصولات ما هستند.

تمایل دارم که از دکتر اعلمی آل آقا رییس دانشگاه رازی، معاون پژوهش و فناری، معاون اداری و مالی دانشگاه، رییس پردیس کشاورزی و منابع طبیعی و مدیر مزرعه تشکر کنم. همچین از  اقای دکتر آزادی ریاست محترم پارک علم و فن‌آوری جهاد دانشگاهی، خانم دکتر خان احمدی ریاست سابق پارک، آقای مهندس خوشخو  و صندوق زاگرستشکر می‌کنم. وظیفه دارم، اعضای شرکت را که زحمات بسیار زیادی برای به ثمر رسیدن و دستیابی به اهداف مورد نظر برای تولید و توزیع محصولات یولاف کشیدند را معرفی می کنم:

به عنوان صحبت پایانی اگر درخواستی دارید بفرمایید:

 ما برای تولید انواع محصولات یولاف که بالغ بر 50 محصول را می توان لیست کرد آماده هستیم اما از نظر مالی  هم برای تحقیقات و هم برای تولید محصول نیازمند حمایت دولت و نهادها و مسئولین استانی هستیم. همچنین برای اینکه کشور ما بتواند در سطح جهانی جایگاهی در زمینه یولاف داشته باشد نیازمند این هستیم که در جلسات جهانی یولاف برای استفاده از تحقیقات سایر کشورها و انتقال آن به کشورمان شرکت کنیم. در صورت عدم شرکت در جلسات نام کشور ایران از لیست اعضای این کمیته حذف خواهد شد که ضررهای بسیاری برای کشور ما در این زمینه خواهد داشت. بنده به‌عنوان نماینده ایران به تنهایی و بدون حمایت دانشگاه و  وزارت علوم، تحقیقات و فنآوری و وزارت جهاد کشاورزی قادر به شرکت در این جلسه نیستم. لذا انتظار است که برای انتقال تجربیات  و یافته های علمی و ارتقای سطح دانش کشور در این زمینه حمایت های لازم صورت پذیرد.