در گفت‌وگویی دیگر با دکتر هوشنگ قمرنیا؛ استاد تمام گروه مهندسی آب دانشگاه رازی مطرح شد؛

بررسی کمی آب شرب کرمانشاه و نقش تلفات بیش از حد شبکه‌های انتقال و توزیع فرسوده آن

عامل اصلی اتلاف آب شرب تصفیه‌شده در سرتاسر کشور و از جمله کرمانشاه، شبکه‌های فرسوده انتقال و توزیع آن هستند، مسولین همیشه کمبود آب را با حفاری و احداث چاه‌های جدید در آبخوان ویران‌شده جبران می‌کنند که اشتباه محض بوده و به‌جز ضربه به منابع آب زیر زمینی هیچ فایده‌ای دربر ندارد. به‌جای حفر چاه‌های جدید و فشار مضاعف به آبخوان‌ها، باید شبکه‌های فرسوده تعویض و فرهنگ‌سازی صورت پذیرد

دکتر قمرنیا عنوان کرد:

مطالعات اخیر ما نشانگر آن است که در اثر اضافه برداشت‌های انجام‌شده در آبخوان دشت کرمانشاه از سال  1360تا کنون، در حدود 11 مترافت و به عبارتی معادل 276 میلیون متر مکعب کاهش حجم آبخوان بوجود آمده است.

حال کاهش 276 میلیون متر مکعب حجم آبخوان معادل تامین آب شرب 6 سال کل جمعیت کرمانشاه می‌باشد.

آب شرب موجود و تامین شده روزانه در کرمانشاه در کشورهای مدرن  و پر آب، جهت تامین آب شرب جمعیتی در حدود 2 میلیون و 700 هزار نفر به‌کار برده می‌شود نه یک میلیون نفر.

با استفاده ازآب‌های نامتعارف و خاکستری تصفیه شده، در آبیاری فضای سبز، می‌توان از هدررفت حجم قابل توجهی از آب شرب تصفیه شده جلوگیری نمود.

متاسفانه بیشتر شهروندان اصلا به موضوعی به نام کمبود آب و شرایط خشکسالی اعتقادی ندارند. 

سرانه آب شرب در کشور چقدر است توضیحاتی بفرمایید:

کشور ما در کمربند خشک و نیمه‌خشک جهان واقع شده است و از دیرباز تحت تاثیر پدیده ویرانگر خشکسالی بوده است. باید در ابتد بپذیریم که کشور ما نسبت به بسیاری از کشورهای جهان، کشور کم‌آبی است. متاسفانه امسال نیز از آن سال‌هائی است که خشکسالی هم بر آب کشاورزی و هم بر آب شرب کشور و هم بر استان کرمانشاه تاثیر مستقیمی گذاشته است. هر چند که شرایط استان کرمانشاه از بسیاری از استان‌های کشور بسیار مطلوب‌تر ارزیابی شده است. لازم به توضیح است که هر کشوری برای آب شرب مردم خود بر اساس آب موجود، استاندارد ویژه‌ای دارد. نه تنها در کشور ما بلکه در کل جهان عوامل مختلفی نظیر شرایط اقلیمی و آب و هوائی، سطح فرهنگ و بهداشت و اهمیت آب در این امر دخیل هستند. میزان سرانه آب معمولا در کشور ما به ازای هر فرد در مناطق شهری و روستایی به‌ترتیب در حدود 220 و 150 لیتر در روز اعلام‌شده که مبنای علمی آنچنانی ندارد، اما  میزان مصرف آب در کشورهای توسعه‌یافته  و پر آبی نظیر انگلستان، دانمارک، سوئد، اتریش و ایرلند در حدود 150 لیتر و در کشورهای فرانسه، آلمان، بلژیک و هلند این مقدار به‌طور متوسط در حدود 120 لیتر در روز می‌باشد.

تامین آب شرب کرمانشاه در چه وضعیتی است توضیحاتی بفرمایید:

بر اساس اظهارات اخیر مسئولان شرکت آب و فاضلاب استان، آب شرب کرمانشاه از 143 حلقه چاه، آب سراب طاق بستان و قدری نیز از پروژه نا تمام سد گاوشان تامین می‌شود. از طرفی میزان  تامین و پمپاژ آب مصرفی روزانه شهر کرمانشاه معادل تقریبا 320 هزار متر مکعب یا سیصد و بیست میلیون لیتر در روز بیان شده است. حال اگر این مقدار را بر جمعیت شهر کرمانشاه که معادل یک میلیون نفر است تقسیم کنیم، سهم هر نفر در روز در حدود 320 لیتر خواهد بود؛ در حالیکه در کشورهای پیشرفته و پرآب  میزان مصرف روزانه در حدود 120 لیتر ذکر شده است. ازاین‌رو آب شرب تامین شده روزانه در کرمانشاه در کشورهای مدرن برای تامین آب شرب جمعیتی در حدود 2 میلیون و 700 هزار نفر باید به‌کار برده شود نه یک میلیون نفر. البته عوامل مختلفی در بالا بودن سرانه آب دخیل هستند که مهمترین آنها عبارتند از، فرسودگی تاسیسات تامین، انتقال و توزیع آب و نبود حجم ذخیره کافی و همچنین مصرف بالای آب توسط بیشتر شهروندان که به موضوعی به نام کمبود آب و شرایط خشکسالی اصلا اعتقادی ندارند. در ضمن مسئولین همیشه کمبود آب را با حفاری و احداث چاه‌های جدید در آبخوان ویران‌شده جبران می‌کنند که اشتباه محض بوده و به‌جز ضربه به منابع آب زیرزمینی هیچ فایده‌ای نداشته و ندارد.

   مطالعات اخیر ما نشانگر آن است که در اثر اضافه برداشت‌های انجام‌شده در آبخوان دشت کرمانشاه از سال 60-61 تا کنون، در این آبخوان در حدود 11 متر و معادل 276 میلیون متر مکعب کاهش حجم آبخوان به‌وجود آمده است. حتی دشت کرمانشاه در حوالی نیروگاه بیستون در حال نشست کلی می‌باشد( اشکال 1 و 2).

شکل 1- نشست زمین در دشت کرمانشاه (حوالی نیروگاه برقی آبی کرمانشاه)

 

شکل 2- هیدروگراف واحد ده ساله آبخوان کرمانشاه

کاهش 276 میلیون متر مکعب حجم آبخوان دشت کرمانشاه به چه معنا است؟ لطفا توضیح فرمایید:

اگر به فرض ما میزان سرانه هر فرد را در کرمانشاه با جمعیت یک میلیون نفری در حدود 120 لیتر در روز در نظر بگیریم، میزان متوسط مصرف آب سالیانه شهر کرمانشاه تقریبا معادل 44 میلیون متر مکعب در سال خواهد شد. حال کاهش 276 میلیون متر مکعب حجم آبخوان معادل تامین آب شرب در حدود 6 سال کل جمعیت کرمانشاه می‌باشد. البته این موضوع در شرایط ایده‌آل است.

علت اصلی کمبود آب شرب در کرمانشاه را در چه میدانید  توضیحاتی ارائه بفرمایید.

 علت اصلی این موضوع همچنانکه گفته شد، تلفات بسیار بالای نشت آب در شبکه‌های انتقال و توزیع آب است. شبکه آب‌رسانی کرمانشاه کاملا فرسوده شده است و بیش از 40 الی 50 درصد از آب تصفیه، پمپاژ و توزیع شده در آن تلف می‌شود. لذا عامل اصلی تلفات آب شرب تصفیه‌شده مربوط به شرکت آب و فاضلاب استان است که دلیل اصلی آن شبکه‌ها و تاسیسات فرسوده آن است؛ بنابراین نمی‌توان مقصر اصلی را فقط  عدم رعایت الگوی مصرف از سوی شهروندان تلقی کرد.

    زیر شهر کرمانشاه مملو از نشت آب‌های شرب تصفیه شده است (شکل 3). هر چند که عده‌ای از همشهریان نیز متاسفانه در صرفه جویی استفاده از آب شرب امتناع می‌کنند.

شکل 3- نشت آب از خطوط انتقال و شبکه‌های توزیع فرسوده

 

چه عوامل دیگری در افزایش مصرف آب شرب موثر هستند، توضیحات بیشتری ارائه فرمایید:

علاوه‌بر فرسودگی تاسیسات انتقال و توزیع آب شرب و نبود مخازن ذخیره کافی، استفاده از آب شرب تصفیه‌شده به‌منظور آبیاری فضای سبز نیز از عوامل بسیار مهمی در اتلاف آب محسوب می‌شوند. در کشورهای دارای برنامه، فضاهای سبز با آب کم‌کیفیت‌تر و نیز آب‌های نامتعارف حاصل تصفیه فاضلاب‌های شهری و آب خاکستری تصفیه‌شده به انجام می‌رسد. در کشور ما نیز البته کارهایی در زمینه تصفیه آب نامتعارف در بعضی از مناطق کشور به انجام رسیده و اما در تمام کشور هنوز اجرایی نگردیده است.

 

در رابطه با خصوصیات شیمیائی آب، آبخوان کرمانشاه توضیحات بیشتری ارائه فرمایید. 

مطالعات اخیر ما نشانگر آن است که آب شرب کرمانشاه با توجه به تصفیه‌های فیزیکی، شیمیائی و بیولوژیکی که در تصفیه‌خانه کرمانشاه بر روی آن انجام می‌شود از لحاظ کیفی هیچگونه اشکالی ندارد، اما متوسط میزان شوری آب خام آبخوان دشت کرمانشاه از سال 88 تا 96 برابر با 426 میکروموس بر سانتیمتر است. در ارتفاعات این محدوده مطالعاتی، شوری آب زیرزمینی بین 235 تا 630 میکروموس بر سانتیمتر متغیر بوده که معادل باقیمانده خشک 148 تا 403 میلی‌گرم در لیتر است. متوسط  pH  آب زیرزمینی آبخوان بین 6/8 تا 8/14 متغیر بوده است. دامنه تغییرات آنیون بی‌کربنات آن بین 1/92 تا 5/08 میلی‌اکی والان در لیتر، کلراید 0/3 تا 0/95 میلی‌اکی والان در لیتر و سولفات بین 0/18 تا 0/84 میلی‌اکی والان در لیتر می‌باشد. دامنه تغییرات کاتیون کلسیم آن نیز بین 1/95 تا 3/8 میلی اکی والان در لیتر، منیزیم 0/5 تا 2/72 میلی اکی والان در لیتر و سدیم 0/06 تا 1/1 میلی اکی والان در لیتر می‌باشد. (شکل 4).

شکل 4 – کموگراف معرف کیفی آبخوان دشت کرمانشاه

آب نامتعارف همان آب فاضلاب است که بر روی آن تصفیه‌های فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی مورد نیاز انجام شده و به حد استاندارد رسیده و قابلیت استفاده پیدا کرده باشد. از این آب‌ها جهت کاهش فشار بر روی آب شرب تصفیه‌شده شهری در موارد مختلفی نظیر آبیاری اراضی کشاورزی، آبیاری فضاهای سبز، تغذیه آب‌های زیرزمینی، مصارف صنعتی، استفاده به‌منظور تفریحی و زیست‌محیطی، مصارف شهری (غیرشرب) نظیر آتش‌نشانی، شستشوی خیابان‌ها و غیره می‌توان استفاده نمود و از فشار وارده بر منابع تامین‌کننده آب شرب کاست.

آب‌های خاکستری چیست و چه مصارفی می‌توانند داشته باشند؟

آب‌های خاکستری، آب فاضلاب ناشی از دوش حمام، ماشین‌های لباسشویی، سینک‌ها و یا ماشین‌های ظرف‌شویی را شامل می‌شود. این آب‌ها آنچنان کثیف و آلوده نیستند و به‌ راحتی قابل تصفیه می‌باشند.

     در حدود بیش از 80 در صد آب مصرفی در هر خانه‌ای به آب خاکستری تبدیل می‌شود. این آب‌ها اگرچه ممکن است بدون میکرب نبوده و آلوده به مواد شوینده و کمی چربی باشند، اما با تصفیه معقول می‌توان حداقل برای مصارف آبیاری فضاهای سبز به‌جای آب شرب از آن استفاده نمود.

    متاسفانه هنوز در کشور ما اقدامات عملی لازم در جهت تجهیز ساختمان‌های مسکونی، مجتمع‌های آموزشی، اداری و غیره برای تجهیز ساختمان‌های ذکر شده به سیستم جمع‌آوری، تصفیه و بازیافت آب خاکستری به‌عمل نیامده است. در صورتیکه به راحتی می‌توان ضمن جمع‌آوری آب خاکستری مجتمع‌های ذکرشده و تصفیه آنها جهت آبیاری باغچه‌ها و فلاش تانک‌ها و غیره به‌کار برد. استفاده مجدد از آب خاکستری می‌تواند کمک شایان توجهی به حفظ منابع آبی و بهبود وضعیت محیط زیست و کاهش هزینه‌های آب‌بها و فاضلاب بنماید.

چه راه‌های دیگری جهت صرفه‌جوئی در میزان آب شرب توصیه می‌فرمایید.

علاوه‌بر تعویض شبکه‌های انتقال و توزیع آب شرب و ساخت مخازن ذخیره کافی مورد نیاز، توسط شرکت آب و فاضلاب، شهروندان نیز باید واقعیت کمبود آب شرب را پذیرفته و با کاهش مصارف خانگی خود در زمان‌های استحمام، شستشوی ظروف و لباس‌ها، هدرندادن آب در زمان مسواک‌زدن، خودداری از شستشوی مداوم قسمت‌های مختلف منزل نظیر حیاط پارکینگ، راه‌پله ها، پشت‌بام و غیره  نظیر چک‌نمودن نشت آب از سیفون‌ها و شیرآلات منزل و استفاده از شیرآلات هوشمند، همچنین استفاده کمتر از کولر آبی و جلوگیری از نشت آن ( کولر آبی در حدود 10 الی 15 لیتر در ساعت آب مصرف می‌کند) در مصرف آب صرفه‌جویی نمایند. همچنین توصیه می‌شود تا پلیس آب جهت نظارت کامل بر میزان آب مصرفی مجتمع‌های مسکونی و دولتی تشکیل گردد.