دکتر هوشنگ قمرنیا مطرح کرد؛
منطقه خوش آب و هوای ریجاب قربانی عدم مدیریت و سودجویی‌ها
استاد تمام گروه مهندسی َآب دانشگاه رازی گفت: سو استفاده بهره‌برداران از پتانسیل‌های گردشگری موجود در منطقه ریجاب و نیز ضعف مدیریتی ارگان‌های دولتی باعث نابودی محیط زیست و کیفیت آب منطقه ریجاب شده است
دکتر قمرنیا عنوان کرد: در سال‌های اخیر به‌دلیل سوء استفاده صاحبان باغات و اراضی و همچنین ضعف مدیریت سازمان‌های محیط زیست و شیلات و به‌علت ساخت مزارع و استخرهای بیش از حد پرورش ماهی نه‌تنها کیفیت آب رودخانه ریجاب به‌شدت کاهش یافته؛ بلکه محیط زیست منطقه نیز به نابودی مطلق کشانده شده است.
هم اکنون آب زلال رودخانه ریجاب به‌دلایل ذکر شده نه‌تنها دیگر برای پرورش ماهی صرفه اقتصادی ندارد بلکه منطقه، ماهیت توریستی و تولیدی میوه‌های باکیفیت خود را نیز از دست داده و به لجنگاه تبدیل شده است.
ساخت استخرهای پرورش ماهی غیراستاندارد و خارج از پتانسیل منطقه در نواحی بالادست، کیفیت و میزان آب و نیز سلامت تولید در مزارع پایین‌دست را به‌شدت کاهش و تحت تاثیر قرار داده است.
بررسی‌ها و نتایج حاصله نشانگر آن است که نه‌تنها در مناطق کم‌آب؛ بلکه در مناطق پرآب نیز سوء مدیریت و بهره‌برداری نامناسب، استفاده بهینه از منابع آب را غیر ممکن می‌سازد.
با توجه به پتانسیل‌های موجود در صورت مدیریت صحیح منابع آب و محیط زیست، منطقه مورد مطالعه (ریجاب) می‌توانست به یکی از قطب‌های گردشگردی استان مبدل شود نه به لجنگاه منطقه.
لطفا، در رابطه با موقعیت منطقه مورد نظر توضیحاتی بفرمایید:
منطقه ریجاب بین دو شهر اسلام‌آباد و سرپل ذهاب واقع شده است که یکی از مناطق پرآب و خوش آب و هوا در استان کرمانشاه می‌باشد. این منطقه در سالیان گذشته به منطقه‌ای توریستی با پتانسیل تولید انواع میوه‌های مختلفی مانند: انار ، انجیر و گردو مشهور بوده است. منطقه دارای آب فراوان و باغات بسیار زیادی بوده است. ریجاب از شمال به شهرستان جوانرود و از جنوب به منطقه پاطاق و سپس گیلانغرب و از غرب به سر پل ذهاب و از شرق به منطقه کرند غرب در ارتباط است. رودخانه ریجاب نیز در 36 کیلومتری شهرستان دالاهو و در شمال دهستان ریجاب و روستای شالان قرار داشته و سرچشمه اصلی آن سراب کنار است. این رودخانه همچنین از چشمه‌های دیگری همچون اسکندر، کانی کول تال ، هشانه، چشمه‌سفید و سراب سیاوانه نیز تغذیه و آب‌گیری کرده و در طول مسیر باغات گردو، انجیر، انار و باقی‌مانده را سیراب می‌کند. با توجه به شرایط آب و هوایی منطقه، سراب ریجاب در استان کرمانشاه شرایط ویژه‌ای داشته به‌طوریکه آب‌دهی آن حداقل 1/4 و حداکثر بیش از 3/4 متر مکعب در ثانیه با دمای 13 الی 20 درجه سانتی‌گراد اندازه‌گیری شده است. این رودخانه در منطقه پیران به‌صورت آبشار درآمده و از سرپل‌ذهاب گذشته و پس از الحاق به چند منبع آبی دیگر، رودخانه الوند را تشکیل داده که پس از عبور از قصرشیرین وارد خاک عراق می‌گردد (اشکال 1و 2 موقعیت منطقه و سر چشمه سراب ریجاب را نشان می‌دهند).
شکل 1- نقشه استان کرمانشاه و موقعیت منطقه مورد نظر
در رابطه با تعداد استخرهای پرورش ماهی ساخته‌شده در منطقه مورد نظر توضیحاتی بفرمایید
تعداد استخرهای ساخته‌شده در منطقه بر اساس آخرین آمار تهیه شده معادل 237 مورد می‌باشند که مساحت آن در حدود 100 هزار متر مربع محاسبه شده است. البته از این تعداد استخرها، فقط تعداد 19 باب آن دارای مجوز امور آب و محیط زیست بوده و بقیه به‌صورت غیرمجاز با تخریب باغ‌ها و محیط زیست منطقه با تراکم بسیار زیاد و غیراستاندارد توسط صاحبان باغ‌های منطقه ساخته شده است. (شکل‌های 3، الف، ب، 4).
الف
شکل 3- الف و ب- تخریب باغات و محیط زیست توسط مالکان مربوطه
شکل 4-تراکم بسیار زیاد و غیراستاندارد مزارع پرورش ماهی ساخته‌شده توسط صاحبان باغات
توضیح فرمایید که ساخت تعداد مزارع غیراستاندارد و بدون مجوز چه تبعاتی برای منطقه داشته است؟
ساخت تعداد بیش از حد، بدون مجوز و غیراستاندارد استخرهای پرورش ماهی نه تنها باعث از بین رفتن باغات و تخریب محیط زیست منطقه شده؛ بلکه کیفیت آب رودخانه ریجاب را نیز به‌شدت تحت تاثیرقرار داده و آب را به‌ویژه در مناطق میانی و پایین‌دست غیر قابل استفاده نموده است. از عوامل مختلف کیفی آب که در زندگی ماهی‌ها اثرات متقابلی دارند، می‌توان به دما، اکسیژن، TDS (کل جامدات محلول)، هیدروژن سولفید و گاز کربنیک موجود در آب اشاره نمود. به دلایل ذکرشده حد و حدود پارامترهای مطرح‌شده در آب استخرهای پرورش ماهی ریجاب ( به‌ویژه استخرهای میان‌راهی و پایین دست، بالاتر از حد استاندارد می‌باشد). دمای مناسب برای زیست ماهی‌ها متفاوت است. به‌عنوان مثال مناسب‌ترین دمای آب برای ماهیان گرم‌آبی مانند کپور حدود 30-16درجه سانتی‌گراد و برای ماهیان سردآبی مانند قزل‌آلا که در منطقه ریجاب پرورش داده می‌شود حدود 17-9 درجه سانتی‌گراد است. اکسیژن کمتر از شش میلی‌گرم در لیتر برای بیشتر ماهی‌ها غیرقابل تحمل است. اکسیژن از هشت میلی‌گرم در لیتر به بالا، نشان دهنده اکسیداسیون شدید (مخصوصا در دمای بالا) می‌باشد که نتیجه رشد سریع فیتوپلانکتون‌هاست. در طول شب به‌دلیل مصرف زیاد اکسیژن توسط پلانکتون‌ها و ماهی‌ها میزان اکسیژن در نزدیکی‌های صبح بسیار کم‌شده و ماهی‌ها با کمبود اکسیژن روبرو می‌شوند. ازاین‌رو. T.D.S مناسب آب برای پرورش ماهی قزل آلا در حدود 200 میلی گرم در لیتر است. همچنین میزان گاز هیدروژن سولفید در استخرهای پرورش ماهی باید صفرباشد. از آنجاییکه میزان گاز کربنیک موجود در استخرها بر روی میزان PH آب موثر است میزان آن باید در حد مطلوبی باشد.گازکربنیک اضافی در استخرهای پرورش ماهی باعث کاهش پی اج می‌شود. همچنین پی اج مناسب آب برای استخرهای پرورش ماهی در حدود 7 است.
اشکال شماره 5 الی 7 به ترتیب کیفیت آب داخل استخرهای پرورش ماهی بالادست، میان‌راهی و پایین‌دست را نشان می‌دهند. بر اساس اشکال ارائه‌شده، کیفیت آب استخرهای میان‌راهی و پایین‌دست به‌شدت کاهش پیدا نموده و شفافیت خود را از دست داده است (این شفافیت باید حداکثر معادل 35 سانتی‌متر باشد). جدول شماره 1 استانداردکیفیت مناسب آب برای استخرهای پرورش ماهی سردآبی و گرم‌آبی را نشان می‌دهد.
شکل 5- کیفیت کم و بیش مناسب آب در استخرهای مزارع پرورش ماهی بالادست (ابتدایی)
شکل 6- کیفیت بد آب در استخرهای مزارع پرورش ماهی پایین‌دست (میان‌راهی)
برای بررسی کیفی آب رودخانه، 4 ایستگاه نمونه‌برداری در نظر گرفته شده است. تاریخ نمونه برداری از آب در ایستگاه‌های مورد نظر در طی دو سال صورت‌گرفته و نمونه برداری‌ها در ابتدا، اواسط و اواخر هر ماه انجام پذیرفته است. موقعیت ایستگاه‌های اندازه‌گیری‌شده عبارت‌اند از: ایستگاه1، روستای ابودوجانه (در موقعیت جغرافیایی342831- 455827)، ایستگاه2، پل دروازه (در موقعیت جغرافیایی 342850- 460018)، ایستگاه3، مزرعه گلینی (در موقعیت جغرافیایی342846-460051) و ایستگاه4: سرچشمه (در موقعیت جغرافیایی342832- 460127). ( شکل 8، موقعیت ایستگاه‌های بررسی مطالعات کیفی آب را نشان می‌دهد).
شکل 8- عکس هوایی منطقه و ایستگاه‌های بررسی مطالعات کیفی آب
لطفا توضیح فرمایید که نتایج بررسی کیفیت آب رودخانه ریجاب چگونه بوده است؟
به‌طور خلاصه، نتایج نشانگر آن بوده است که به‌دلایل ذکرشده در ماه‌های گرم سال در ایستگاه‌های پایین‌دست رودخانه ریجاب افزایش دما وجود داشته و در این مورد درجه حرارت در بعضی از ماه‌های سال بین 22 تا 25 درجه در نوسان بوده است. pH آب در ایستگاه‌های اندازه‌گیری‌شده در رودخانه ریجاب بین 6/5 تا 8/5 در نوسان بوده است. با توجه به مطالعات انجام‌شده در ماه‌های گرم سال در ایستگاه‌های پایین‌دست کمبود اکسیژن وجود داشته و در این مورد در بعضی از ماه‌های گرم سال میزان اکسیژن محلول به زیر 5 میلی‌گرم در لیتر رسیده بود. همچنین میزان دی‌اکسیدکربن اندازه‌گیری‌شده در ایستگاه‌های مختلف بین 5 الی 16 میلی‌گرم در لیتر در نوسان بوده است. با توجه به نتایج به‌دست‌آمده، میزان آمونیاک به‌جز در سرچشمۀ سراب ریجاب، در دیگر ایستگاه‌ها بالاتر از حد مجاز بوده و با نزدیک‌شدن به فصول گرم میزان آن افزایش یافته بود که این موضوعباعث بروز مشکلاتی برای مزارع پرورش ماهی است.
میزان آمونیاک آب بین 20/0 تا 4/1 میلی‌گرم در لیتر متغیر است. با توجه به نتایج مطالعات به‌دست آمده در آخرین ایستگاه (ایستگاه 1) میزان نیتریت افزایش‌یافته و بالاتر از میزان مطلوب و مورد نیاز اندازه‌گیری شده است. این مقدار تا 45/0 میلی گرم در لیتر نوسان داشته است. همچنین باتوجه به داده های به‌دست آمده میزان BOD5 آب رودخانه چندین برابر میزان مطلوب آن بوده که نشان‌دهنده وجود میزان بالای مواد آلی درآب است که توسط باکتری‌های هوازی در حال تجزیه و سبب کاهش اکسیژن آب و بروز مشکلات ثانویه برای ماهی‌های موجود در استخرهای پرورش ماهی شده است. این مقدار در طی ماه‌های مختلف از 5 تا 25 میلی گرم در لیتر نوسان داشته است.
لطفا توضیح فرمایید که چه مشکلات دیگری، کیفیت آب منطقه را نامطلوب کرده است؟
به‌طور کلی و به صورت خیلی خلاصه عوامل مختلفی را که باعث بروز مشکلات و خصوصا پایین آمدن کیفیت آب رودخانه ریجاب شده را می‌توان به عوامل ذیل خلاصه نمود:
1- رهاسازی زباله‌ها و فاضلاب‌های انسانی و حیوانی به داخل آب روخانه (شکل 9) 2- برداشت‌های بیش از حد از آب رودخانه 3- رعایت‌نکردن حریم رودخانه توسط صاحبان استخرهای پرورش ماهی (شکل 10) 4- غیراصولی ساخته‌شدن استخرها 5- نحوه آب‌گیری مزارع پرورش ماهی 6- تراکم بالا و غیر اصولی ماهی و در استخرها 7- استفاده از غذاهای بی‌کیفیت 8- میزان غذادهی نامناسب 9- نگهداری غیراصولی غذای ماهی‌ها 7- افزودن غیراصولی مکمل‌های غذایی و داروها به غذا 8- ساخت و سازها و گسترش روزافزون استخرهای پرورش ماهی و تخریب باغات و محیط زیست منطقه 9- رعایت‌نکردن اصول بهداشتی در کل محدوده را می‌توان نام برد که مجموعه این عوامل سبب پایین بودن کیفیت آب و نهایتا گوشت ماهیان قزل‌آلای پرورش‌یافته در منطقه ریجاب شده است.
آقای دکتر پیام نهایی شما در رابطه به موضوعات مطرح‌شده چیست؟
در یک جمع‌بندی کلی می‌توان اعلام داشت که متاسفانه به‌علت عدم نظارت ادارات مختلفی نظیر محیط زیست و شیلات و همچنین سوءاستفاده صاحبان باغات منطقه ریجاب در تخریب محیط زیست و از بین‌بردن باغات موجود جهت ساخت استخرهای پرورش ماهی غیراستاندارد و خارج از ظرفیت موجود در منطقه، کیفیت آب و تولید در مزارع پایین‌دست بسیار کاهش‌یافته و موجب تلفات شدید پرورش ماهی شده و آن را غیر اقتصادی کرده است. هم اکنون استفاده از آب زلال ریجاب به‌دلیل سوء استفاده و ضعف مدیریت توسط بهره‌برداران و صاحبان استخرهای پرورش ماهی به فاضلاب تبدیل شده که نه تنها صرفه اقتصادی برای پرورش ماهی نداشته بلکه منطقه مورد نظر، ماهیت توریستی و تولیدی میوه‌های با کیفیت خود را نیز از دست داده و منطقه به لجنگاه مطلقی تبدیل شده است. این موضوع نشانگر آن است که نه تنها در مناطق کم‌آب بلکه در مناطق پر آب نیز سوء مدیریت و بهره‌برداری نامناسب، استفاده بهینه از منابع آب را غیرممکن ساخته و آب زلال را به فاضلاب تبدیل می‌سازد. در نهایت پیشنهاد می‌شود با ورود جدی ارگان‌های وابسته مسائل به‌وجودآمده در این منطقه سامان‌دهی شوند. این منطقه با توجه به پتانسیل‌های موجود و با لحاظ مدیریت صحیح می‌توانست به یکی از قطب‌های گردشگردی استان تبدیل شود نه لجنگاه منطقه.
شکل 9- رها سازی زباله ها و فاضلاب‌های انسانی و حیوانی به داخل آب روخانه
شکل 10- رعایت‌نکردن حریم رودخانه توسط صاحبان استخرهای پرورش ماهی
پیشنهاد می کنیم این مطالب را هم بخوانید
تامین کمبود و کسری آب شرب از آب زیرزمینی آبخوان‌های ویران‌شده، نسخه‌پیچی اشتباه، غیرقابل جبران و نابخشودنی
دکتر هوشنگ قمرنیا استاد تمام گروه مهندسی آب دانشگاه رازی مسائل مربوط به تامین کمبود و کسری آب شرب از آب زیر زمینی آبخوان‌های ویران شده را مورد بررسی قرار داد و در این خصوص گفت:
زنگ خطر بحران آب در استان کرمانشاه به صدا در آمده است!
علت اصلی کمبود آب شرب در کرمانشاه تلفات بسیار بالای نشت آب در شبکه های انتقال و توزیع آب است/ استان کرمانشاه به دلایل مختلفی نظیر پدیده خشکسالی، برداشت بیش از حد توان آب‌های سطحی وآبخوان‌های زیر زمینی به سطحی معادل وضعیت فوق بحرانی رسیده است
تهیه فرآورده زیستی و ایمن ازنوعی قارچ و خاک دیاتومه برای کنترل آفات
دکتر حمیدرضا پوریان از تهیه مقدماتی فرآورده‌ای برای استفاده از ترکیبات زیستی بجای سموم کشاورزی خبر داد
بررسی اثرات دوران اپیدمی کرونا و تاثیرات آن بر وضعیت روانی افراد
عضو هیات علمی دانشگاه رازی گفت: اپیدمی کرونا، وضیعت سلامت روان افراد در سطوح مختلف جامعه، ازجمله: بیماران مبتلا، کادر درمان، خانواده‌ها، کودکان و دانشجویان را در معرض خطر قرار داده است؛ به‌طوریکه تمامی مطالعاتی که در دوران قرنطینه وضعیت سلامت روان افراد را مورد بررسی قرار دادهاندبررسی حق‌آبه ایران از رودخانه مرزی ارس در شمال غرب کشور و اثرات پروژه داپ ترکیه بر آن
بررسی حق‌آبه ایران از رودخانه‌های مرزی مشترک با ترکیه در غرب کشور و اثرات پروژه گاپ ترکیه بر ایران و کشورهای منطقه
حق‌آبه‌های کشور ایران از رودخانه های مرزی هیرمند و هریررود در شرق و شمال شرق کشور و بررسی مسایل مربوطه
بررسی کمی آب شرب کرمانشاه و نقش تلفات بیش از حد شبکه‌های انتقال و توزیع فرسوده آن
بررسی پاره‌ای از چالش‌ها و مسایل آب ایران
نظرتان را درباره این مطلب بنویسید !
ارسال دیدگاه